
Özdemir Nutku
Şair ve yazar, tiyatro araştırmacısı, çevirmen, oyuncu, akademisyen, profesör (D. 12 Ocak 1931, İstanbul – Ö. 8 Kasım 2019, İzmir). İlkokuldan sonra 1942'de Robert Kolej'e girdi ve hazırlık sınıflarıyla birlikte sekiz yıllık orta eğitimden sonra 1950'de B.A. derecesi ile mezun oldu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1952), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngiliz Filolojisi Bölümü (1956), Georg-August Üniversität (Göttingen / Almanya, 1959) mezunu.
“The Stagnation and Revival of Verse Drama in England” (1961) adlı tezi ile doktora yaptı, “Darülbedayi’nin Elli Yılı” (1967) çalışmasıyla doçent, “Tiyatro Yönetmeninin Çalışmanı” (1974) araştırmasıyla profesör oldu.
7 yaşında piyanoya başlayan ve 1949 yılında ilk ve son klasik piyano konserini veren Nutku, 50'li yıllarda bir caz kuarteti kurarak caz piyanisti olarak tanındı. Amatör bir müzisyen olan Nutku'nun tiyatroya olan ilgisi kolej yıllarında başladı. Okulun temsil kolunda, amatör olarak çeşitli rollerde oynayan yazar, 1946-1947 döneminde, Kadıköy Süreyya Sineması'nda sahnelenen Franz Lehar'ın Tarla Kuşu operetinde ilk profesyonel rolünü oynadı.
ABD Büyükelçiliğinde çevirmen (1952-54), Bayındırlık Bakanlığı Limanlar Dairesinde başçevirmen (1954-56); Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Enstitüsünde öğretim üyesi (1959-62) olarak çalıştı.
Askerlik sonrası aynı fakültenin Tiyatro Kürsüsü (1964-76), Devlet Konservatuvarı Tiyatro Bölümü (1972-75), Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümü (197-83) ile Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümünde bölüm başkanı; kurucusu olduğu İzmir Şehir Tiyatrolarında genel sanat yönetmeni (1991-92) olarak görev yaptı.
Güzel Sanatlar Fakültesinde dekan yardımcılığı ve dekanlık da yapan Prof. Nutku, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve aynı fakültenin Sahne Sanatları Bölümü Başkanıyken 12 Ocak 1998 tarihinde yaş haddinden emekli oldu.
Aynı fakültede iki yıl ders verdikten sonra, 2000 yılı başında, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetindeki Yakın Doğu Üniversitesinde Sahne Sanatları Fakültesini kurmak üzere davet aldı.
İlk şiiri, 1950’de Kaynak (Ankara) dergisinde, ilk yazısı 1955’te Mavi (Ankara) dergisinde, ilk eleştirisi Ekim 1959’da Yenigün gazetesinde yer aldı. Bu türlerdeki diğer ürünlerini; Pazar Postası, Yeni Gün, Öncü, Vatan, Meydan, Hürgün, Milliyet, Cumhuriyet ve Hürriyet gazetelerinde; Seçilmiş Hikâyeler, Mavi, Şairler Yaprağı, Dost, Varlık, Yeditepe, Oyun, Tiyatro 70-80, Değişim, Milliyet, Sanat, Gösteri, Sanat Olayı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Ulusal Kültür Millî Kültür, Tiyatro-Tiyatro gibi çok sayıda dergide yayımladı.
1954’ten itibaren çeşitli defalar Avrupa ve Amerika’nın birçok şehrinde düzenlenen festival, konferans ve seminerlere katıldı.
9 Eylül Üniversitesi’nde Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Tiyatro Bölümü’nü kuran Nutku, bugüne kadar 37’si tiyatro, 22’si çeviri, 4’ü şiir, 12’si oyun ve uyarlama, 2’si senaryo, 1’i çocuk olmak üzere 78 kitap yazdı ve yayımladı.
Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği, Türk Dil Kurumu (1959), Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü, Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dil Derneği, İstanbul Amerikan Kolejliler Derneği, İstanbul Amerikan Kolejliler Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği, PEN Yazarlar Derneği gibi çok sayıda sivil toplum kuruluşunun üyesiydi.
Prof. Nutku, Hülya Nutku ile evliydi.
Ödülleri:
1965’te Erlangen’de (Almanya) düzenlenen Uluslararası Tiyatro Şenliğinde Savaş Oyunu’nu sergilemesindeki başarısı için En İyi Yönetmen Ödülünü, 1965’te Nancy (Fransa) Uluslararası Tiyatro Şenliğinde Pabuççu Ahmet’in Maceraları’nı sahnelemesindeki başarısı için Özel Mansiyon, 1967 Nancy Uluslararası Tiyatro Şenliği G. Dilmen’in Midas’ın Kulakları oyun düzeni için Özel Bröve, 1979’da Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri adlı kitabı için Millî Kültür Vakfı Büyük Edebiyat Ödülünü, 1984’te Ulvi Uraz Tiyatro Ödüllerinde En İyi Yönetmen Ödülünü, 1989’da Tiyatro ve TV dalında Türkiye Yazarlar Birliğinin Tiyatroya Katkı Ödülünü, 1991’de Salihli Belediyesinin Dionsos Büyük Ödülünü, 1993’te Kültür Bakanlığının Tiyatro Araştırma-İnceleme Ödülünü aldı.
Vefatı:
Prof. Dr. Özdemir Nutku, bir süre İzmir’de yoğun bakımda kaldıktan sonra, 8 Kasım 2019 günü sabah saat 6.30 sıralarında kalp yetmezliği nedeniyle yaşamını yitirdi.
Özdemir Nutku için 10 Kasım Pazar günü, saat 13.00’te İzmir Sabancı Kültür Merkezi’nde tören düzenlendi. Cenazesi, ikindi vakti Bostanlı Beşikçioğlu Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından toprağa verildi.
Özdemir Nutku İçin ne Dediler?
“Bugün, Özdemir Nutku’yu anlatmak, onu tanıtmak, tiyatro tarihimizin 40 yıllık bir tarihini, yeniden gözden geçirmek, ele almak demek... 1958’de Tiyatro Enstitüsünde başlayan akademik yaşamını (12 Ocak 1998’de yaş sınırından emekli olsa da) bugün de ilk günün coşkusuyla sürdüren Nutku’yla, acı, tatlı anılarla dolu 18 yıldan geriye kalan, benim için anlamlı olan üç sözcük var: Çalışmak ve çalışkan olmak... Çalışmak eylemi Ö. Nutku’yla anlam kazanıyor... Çalışmak eylemini Özdemir Nutku’yla bütünleştirmek, bu sözcüklerin anlamını güçlendiriyor, benim için daha bir anlamlı kılıyor...
“Şiirle başlayan sanat yaşamını, gazetelerde, dergilerde yayımlanan eleştirileriyle, denemeleriyle, okurlarını ‘’çoğaltarak’’ bugünlere getiren Özdemir Nutku, çocuksu heyecanlarıyla yaşamını anlamlandırırken mutlu olan, yazdıklarının büyüsüyle büyüyen, ‘’kendine özgü’’lüğünü farmat yaşamındaki alışkanlıklarında, piposunda, otomobil sevgisinde, piyanosunda, bilgisayar, -pardon- Machintosh tutkusunda sürdüren, kin tutmayan, kolay kolay öfkelenmeyen, makalelerin ve kitapların güzel insanıdır...” (Efdal Sevinçli)
***
“Özdemir Nutku’nun akademik bir dille ve tiyatro bölümlerinde okutulmak üzere kaleme alınan kitabı da, ‘bütün sanatları kullanıp uyumlu bir bireşime götüren tek sanat’ olan tiyatro ya da dram sanatına dair bir kılavuz özelliği taşıyor… Teknolojik gelişmenin sanatı baskı altına aldığı böylesine bir çağda, insanları ‘sadece seyreden’ konumundan çıkarmaya yönelen tiyatro, ‘sürekli yeniden doğduğu için ölümsüzdür’ diyen Özdemir Nutku’nun kitabı da, sürekli yeniden yaratacaklar için ciddi bir katkı niteliğinde.” (Ayten Sönmez)
ESERLERİ:
Şiir:
Eller (1952), Üç Nokta (1954), Bölük Yaşantı (1957), Bir O Kuşlar (1996).
Araştırma-İnceleme:
Tiyatro ve Yazar (1960), Modern Tiyatro Akımları I (1963), Oyun Yazarı (1965), Tiyatro Terimleri Sözlüğü (H. Taner, M. And’la, 1966), Stanislavski’nin Sahneye Koyduğu Martı (1968), Darülbedayi’nin Elli Yılı (1969), Dünya Tiyatrosu Tarihi I-II (1971-72), IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1972), Tiyatro Yönetmeninin Çalışması (1974), Türkiye’de Brecht (1976), Yaşayan Tiyatro (1976), Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri (1978), Sahne Bilgisi (1. Cilt: 1980; 2.cilt: 1984), Dram Sanatı (1983), Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü (1983), Uzatmalı Gerçekler (1986), Benden Sonra Tufan Olmasın (Muhsin Ertuğrul’un Anıları. E. Sevinçli ve M. Tuncay’la, 1989), Zümrüdüankanın Külleri (1991), Theatre in Türkey (S. Şener ve A. Yüksel ile, 1991), Zeynep’in Tiyatro Kitabı (çocuklar için, 1983), Sermet Çağan: Bütün Oyunları (1993), Duvardaki Mavi Kuş (1994), Gerçeklerin Düşleri (1994), Gecenin Maskesi (1995), Oyunculuk Tarihi (cilt, I. 1995), Tarihimizden Kültür Manzaraları (1995), Oyun-Çocuk-Tiyatro (1998).
Oyun:
Merdiven (1962), Köprü (1964), Savaş Oyunu (1968, Almancası: Kriegsspiel, 1965), Çiçek (mimodram, oyun, 1967, Nancy), Söylev (1973), Büyükbaba (1992).
Kolaj:
Kül Altındaki Kor (Çekhov-Nutku, 1993).
Senaryo:
Muhsin Ertuğrul (Kültürel belgesel, dramatizasyon 20 dakikalık tv senaryosu; gösterim: TRT-Ankara, 1989), Türk Tiyatrosu (Kültürel belgesel dramatizasyon. 40’ar dakikalık 10 diziden oluşan tv senaryosu, gösterim: TRT 2, Ankara, 1991).
Çeviri:
Çağdaş Amerikan Şiirleri (Tarık Dursun K. İle, 1956), Yolculuk Günlüğü (B. Curipeschitz’den, 1977), Göktaşı (F. Dürrenmatt’tan, 1979), Romeo ve Juliet (W. Shakespeare’den, 1985), Oyuncu: Yönetmenin Elinde Yaratıcı Bir Özne ya da Araç (M. Dietrich’ten, 1985), Othello (W. Shakespeare’den, 1985), Kral Lear (W. Shakespeare’den, 1986), Yeter ki Sonu İyi Bitsin (W. Shakespeare’den, 1988), Onikinci Gece (W. Shakespeare’den, 1988), At (J. Hay’dan, 1991), Tiyatrocu (T. Bernhard’dan, 1992), Edirne Günlüğü (J. Covel’den, 1994), Weisman ile Kızılyüz (G. Tabori’den, 1994), Bir Casusa Ağıt (G. Tabori’den, 1994), Çizme ve Çorapları (H. Achternbusch’ten, 1994), Dram Sanatının Alanı (M. Esslin’den, 1996), Sezuan’ın İyi İnsanı (B. Brecht’ten, 1998), Simone Machard’ın Hayalleri (B. Brecht’ten, 1998), Kafkas Tebeşir Dairesi (B. Brecht’ten, 1998).
KAYNAKÇA: Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (1982), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007), Dram Sanatı (Virgül, sayı: 10, Temmuz-Ağustos 1998), Ayten Sönmez / Olmak ya da Olmamak (Virgül, sayı: 12, Ekim 1998), Vitrindekiler (Cumhuriyet Kitap, 10.12.1998), Bir Türk Tiyatrosu Bilimcisi Özdemir Nutku – Uğur Akıncı / Oyun, Çocuk ve Tiyatroya Davet - Efdal Sevinçli / Çalışmak ve Çalışkan Olmak (Cumhuriyet Kitap, 18.11.1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1999), TDE Ansiklopedisi (c. 7), Oylum Yılmaz / Sahne Bilgisi (Radikal Kitap, 26.11.2002), Tiyatro sanatçısı Özdemir Nutku vefat etti - TRT Haber (trthaber.com, 08.11.2019), Özdemir Nutku vefat etti - Özdemir Nutku kimdir? (yenisafak.com.tr, 08.11.2019), Özdemir Nutku vefat etti (gazeteduvar.com.tr, 08.11.2019), Prof. Dr. Özdemir Nutku Vefat Etti (tiyatronline.com, 08.11.2019).