Mümtaz Turhan
Bilim ve düşünce adamı, profesör, akademisyen (D. 1908, Pasinler / Erzurum - Ö. 1969, İstanbul). 1916’daki Rus işgali dolayısıyla ailesiyle birlikte Kayseri’ye göç etti. Ortaöğrenimini Kayseri, Ankara ve Bursa’da yaptı. 1928’de devlet bursu ile Almanya’ya gönderilerek Berlin ve Frankfurt üniversitelerinde psikoloji öğrenimi gördü. Frankfurt Üniversitesi’nde Tecrübî Psikoloji doktorası (1934) yaptı. İkinci doktorasını İkinci Dünya Savaşı yıllarında İngiltere Cambridge Üniversitesi’nde Sosyal Psikoloji alanında yaptı. Yurda dönüşünde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne asistan olarak (1935) girdi. 1939’da doçent, 1950’de profesör oldu. 1952 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tecrübî Psikoloji Kürsüsü başkanlığına getirildi. 1962’de aynı üniversitede Tecrübî Psikoloji Enstitüsünü kurdu ve kendisi de bu enstitünün müdürlüğüne getirildi. 1949-51 yılları arasında Birleşmiş Milletler Sosyal Komisyonu’nda Türkiye temsilcisi olarak çalıştı. Diyarbakır 1921 doğumlu Mevhibe (Öğel) Hanım’la evlendi. İki kızları oldu: Nesrin (1946) ve Fügen (1951). Almanca İngilizce ve Fransızca gibi iki büyük Batı dilini bütün nüansları ile bilirdi.
Eserlerinde eğitim sorunlarını ve Batılılaşmayı yetkinlikle sorgulamış olan Prof. Dr. Mümtaz Turhan, Ülkemizde Tecrübi Psikoloji kürsüsünü kuran büyük bir bilim ve düşünce adamıydı. Yaşadığı dönemde komünizm ve sosyalizm gibi moda akımlara iltifat etmediği için basından fazla ilgi görmemişti.
“Mümtaz Turhan Bey öldü. Biz artık yirmi yılın eskittiği çantayı ve elli dokuz yılın eskitemediği gözleri göremeyeceğiz. Bu koyu kahverengi gözlerde sevgiler, anlayışlar, dikkatler taptaze pırıldardı.
“Elden tutan, en çapraşık durumları en basit cümlelerle aydınlatan, ümit ve güç veren bir dost, bir ağabey, bir hoca kaybettik. Büyük, çok büyük acı. Ama asıl kaybedenler onu okumayanlardır: Onları ümidin en değerlisini kaybetmiş sayabilirsiniz. Bu ümidin içinde Türkiye’ye yardımcı olabilme şansı vardır. Mümtaz Turhan Beyi ne kadar çok okutabilirseniz, Türkiye’ye o kadar insan kazandırmış olacağınızı biliniz. Eserleri ve henüz kitap hâline gelmemiş, YOL’daki, ÖLÇÜ’deki araştırmaları, incelemeleri aydınlığa susamış herkesin başucu kitabı olmalıdır: Bunlar insanı, havamızı saran çürütücü, çökertici keşmekeşin üstüne çıkarır, âlet olmaktan, Türkiye’ye ihanetten korur, iyi niyetleri, yurtseverlikleri, haysiyetleri kurtarır, kurtarıcı değere ulaştırır.” (Tarık Buğra)
ESERLERİ:
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Kretschmer Tiplerinin Münevver Bir Türk Grubu Arasındaki Dağılışına Ait Bir Tetkik (1940), Yüz İfadelerinin Tefsirine Ait Bir Tetkik (1941), Kültür Değişmeleri (1951, 2. bas., 1987), Maarifimizin Ana Dâvâları ve Bazı Hal Çareleri (1954), Köyde Yapılacak Araştırmalarda Kullanılacak Metotlar Hakkında (1957), Garplılaşmanın Neresindeyiz? (1958), Teknik Değişmelerin Sosyal Tesirleri (1958), Atatürk İlkeleri ve Kalkınma (1964), Toprak Reformu ve Köy Kalkınması (1964), Üniversite Problemi (1967).
ÇEVİRİ:Beden Yapısı ve Karakter (E. Kretschmer’den, 1942), Ergenlik ve Delikanlılık Çağı (V. Peters’den, 1944), Cemiyet İçinde Fert I-II (D. Krech-R.S. Crutchfield- E.L. Ballachey’den, 1969; Bu eserin ikinci cildi M. Turhan’ın ölümü dolayısıyla eksik kalmıştır. Kitabın 48-54 ve 357-411. sahifeleri asistanı Erol Güngör tarafından tercüme edilmiştir.)
KAYNAKÇA: Tarık Buğra / Bir Büyük Adamın Ardından (Hisar, Şubat 1969), Türkiye Ansiklopedisi (c. 4, s. 1364, 1974), Yurt Ansiklopedisi (c. IV, 1982), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
