Biyografya
Leyla Zana

Leyla Zana

Doğum
3 Mayıs 1961
Diyarbakır, Türkiye
Eğitim
Lise mezunu

Gazeteci, Siyasetçi, 19 ve  24. Dönem Diyarbakır - 25. Dönem Ağrı Milletvekili. 3 Mayıs 1961 tarihinde Diyarbakır'ın Silvan ilçesine bağlı Bahçeköy’de doğdu. Baba adı Fahrettin, anne adı Hediye'dir. On dört yaşındayken, kuzeni ve bölgenin büyük ailelerinden birinin oğlu olan Diyarbakır Belediye Başkanı Mehdi Zana ile evlendi (1975).

Mehdi Bey, 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra tutuklanarak, cezaevine konuldu. Bu nedenle Leyla Zana; eşinin on dört yıl süren Diyarbakır, Aydın, Afyon ve Eskişehir cezaevlerindeki yaşamı sırasında onun ardından şehir şehir dolaştı. Eşini ziyaretlerinin biri sırasında gittiği cezaevinde gözaltına alınarak mahkûm edildi. Cezaevinde Türkçe okuma yazmayı öğrendi. Yeni Ülke gazetesinin Diyarbakır bölge temsilciliğini yaptı. 1989 yılında İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’nde görev üstlendi. Dışarıdan sınavlara girerek ilkokul, ortaokul ve lise diplomalarını aldı.

Leyla Zana, Türkiye’de Kürt siyasetinin hak arayışları mücadelesinde aktif olarak yer aldı. Siyasete girerek, TBMM XIX. Dönem (20 Ekim 1991 - 24 Aralık 1995) Genel Seçimlerinde bölge kadınlarının desteği ile o zamandaki Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden ve Halkın Emek Partisi (HEP) kontenjanından Diyarbakır Milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. XIX. Dönem Diyarbakır Milletvekiliği Anayasanın 84/3 maddesine göre üyeliği, 30.06.1994 tarihinde sona ermiştir.

6 Kasım 1991 tarihinde yeni yasama dönemine girerken yapılan yemin töreninde, başında Kürtlerin sembol renkleri olan yeşil - sarı - kırmızıdan oluşan bir saç bandı vardı. Türkçe yaptığı yeminini Kürtçe, “Ez vé sondé li ser navé gelé kurd û tirk dixwînim” (Bu yemini Türk ve Kürt halklarının kardeşliği adına ediyorum) cümlesi ile tamamladı. Yemin töreninin ardından oluşan tepkilerin odağı durumuna geldi.

TBMM Genel Kurulunda başlayan ve devam eden tepkiler nedeniyle, öteki Kürt parlamenterlerle birlikte SHP’den ayrılarak yeni kurulan Demokrasi Partisi (DEP)’ne geçti. 1994 yılında TBMM’de yapılan bir oylama ile Zana ve öteki DEP milletvekillerinin dokunulmazlıkları kaldırıldı, tutuklanarak cezaevine konuldular. Hemen ardından da DEP Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Zana ve öteki DEP Milletvekilleri yasadışı örgüt üyeliği suçlaması ile 15 yıl hapis cezasına çarptırıldılar.  

Leyla Zana’nın 17 Mart 1994’ten 8 Haziran 2004 tarihine kadar süren cezaevi dönemi, yurtiçi ve yurtdışında pek çok barış kuruluşu ile insan hakları merkezli olarak çalışan sivil platformunun desteği ile geçti. Bu dönemde cezaevinden yazdığı mektuplar önce bir gazetede süreli olarak yayımlandı, ardından da kitap olarak basıldı…

2004 yılında serbest bırakılan Zana, hemen ardından “Demokratik Toplum Hareketi” çalışmalarına başladı. 2005 yılında Demokratik Toplum Partisi (DTP)’nin kurucuları arasında yer aldı. Ancak serbest kalmasının ardından uzun süre, seçme-seçilme ve diğer siyasi haklarından yoksun bırakıldı. Dokuz ayrı konuşması nedeniyle 55 yıl hapis cezası istemi ile yargılanmaktadır.

Bağımsız olarak girdiği 12 Haziran 2011 seçimlerinde yeniden Diyarbakır Milletvekili (XXIV. Dönem) seçildi. Bu tarihe kadar Diyarbakır’da yaşayan Leyla Zana, 17 yıl aradan sonra tekrar Ankara’ya, parlamenterliğe dönmüş oldu. Evli ve 3 çocuk annesidir.

Leyla Zana;  Rafto Ödülü (Profesör Thorolf Rafto / Norveç 1994), Roma Onursal Vatandaşlık Ödülü (İtalya 1994), Bruno Kriesky Ödülü (Avusturya 1995), Rose Ödülü (Danimarka 1995), Aix-la- Chapelle İnsan Hakları Ödülü (1995), Aachener Friedenspreis Ödülü (Almanya 1995), Avrupa Parlamentosu, Sakharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü (1995), Valle D’Aosta Yılın Kadını Ödülü (İtalya 1998), Paris Şehri Altın Madalyası (Fransa, 2004), Cenevre Onursal Vatandaşlık Ödülü, Yılın İnsan Hakları Ödülü (Diyarbakır İHD, 2010) gibi ulusal ve uluslararası ödüllerin sahibidir.

1 Kasım 2015 seçiminden sonra yemin ederken “Türk milleti” yerine “Türkiye milleti” dediği için andı kabul edilmeyen HDP Ağrı Milletvekili Leyla Zana’nın milletvekilliği 11.01.2018’de düşürüldü.

Siyasete SHP’de başlayan Leyla Zana, parti kapamalarının sonucu olarak siyasi çalışmalarını ÖZEP, HEP,  DEP ve HDP’de sürdürmüştür.

Leyla Zana, evli, 3 çocuk annesidir.

KAYNAKÇA: TBMM Albümü 3. Cilt 1983-2010 (2010), Kendisinden alınan bilgiler (Kasım 2012), TBMM Albümü 25. Dönem (tbmm.gov.tr, 18.11.2016), 24 yıl sonra yeniden: Leyla Zana’nın milletvekilliği düşürüldü (hürriyet.com.tr, 11.01.2018).