Halil Kut Paşa (Halil Paşa)

Asker, Mirliva (Tuğgeneral), Komutan, Milli Kahraman, Kut'ül Ammare Kahramanı (D. 1882, İstanbul – Ö. 20 Ağustos 1957, İstanbul). Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük amcasıdır. 1934 yılında Soyadı Kanunu'nun çıkmasından sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından Kütülammare Zaferi nedeniyle "Kut" soyadı verildi.

Harp Akademisi'nde Mustafa Kemal ile sınıf arkadaşıydı. 1905 yılında Harp Akademisi'nden Mümtaz Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin 117 (17) numaralı üyesi oldu. II. Meşrutiyet ve 31 Mart İsyanı arası dönemde İran'daki hürriyet hareketine desteğe gönderildi. 23 Ocak 1913 tarihindeki Bâb-ı Âli Baskını'ndan sonra İstanbul Merkez Komutanlığı'na atandı.

 

Birinci Dünya Savaşı Irak Cephesi Yılları

 

Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki İngiliz 6. Poona Tümeni (Hint Tümeni) Bağdat'a ilerlemeye çalışırken 22-23 Kasım 1915 tarihlerinde Selman-ı Pak Muharebesi'ni kaybederek geri çekildi ve 3 Aralık'ta Kut'ül Ammare kasabasına sığındı. İngilizler Kut'u ele geçirmek için General Aylmer komutasındaki Tigris (Dicle) Kolordusuyla hücuma geçtiyse de 6 Ocak 1916 tarihinde Şeyh Saad Muharebesi'nde 4000 askerini kaybederek geri çekildi. Kafkasya Cephesi'nden kolordusuyla beraber Irak Cephesi'ne takviyeye gelen Halil Bey, bu muharebede geri çekilme emrini veren Miralay Nurettin Bey'in yerine 9. Kolordu Komutanı olarak atandı.

Komutasındaki 9. Kolordu ile İngiliz kuvvetlerine 13 Ocak 1916 tarihinde Vadi Muharebesi'nde 1600, 21 Ocak tarihinde de Hanna Muharebesi'nde 2700 personeli kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler Mart başında tekrar taarruza geçti. Ancak 8 Mart 1916 tarihinde Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettiyse de 3500 asker zayiat vererek geri çekildi. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

 

Kutü'l-Ammare Savaşları

 

19 Nisan 1916 tarihinde Müşir Colmar von der Goltz Paşa, Bağdat'ta bulunan karargâhında tifüsten ölünce, genç yaşta olmasına rağmen Mirliva Halil Paşa 6. Ordu komutanlığına atandı.

29 Nisan 1916 tarihinde Irak Cephesi'nde Kut'ül Ammare kasabasında General Charles Townshend komutasındaki İngiliz ordularını esir aldı. İngiliz General, Kut'ta yaşanan açlıktan dolayı diğer 4 general, 481 subay ve 13100 er ile birlikte teslim oldu.

Irak Ordusu Komutanı Halil Paşa'nın, Kut'ül-Ammare zaferinden sonra 6. Orduya yayınladığı mesaj şöyledir:

“ Arslanlar! Bütün Osmanlılara şeref ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut'u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini şehit vermiştir. Fakat buna karşılık bugün Kut'ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte Osmanlı sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale'de, ikinci zaferi burada görüyoruz.      „

İngilizlerin uğradığı bu hezimet, İngiliz tarihçi James Morris, Kut'un kaybını Britanya (İngiltere) askeri tarihindeki en aşağılık şartlı teslimi olarak tanımladı.

Halil Paşa, Kut'un alınmasından sonra Irak askerî valiliğine getirildi.

İngiliz birlikleri 1917 yılı başında askeri yığınaklarını tamamlayıp taarruza geçtiler. Harbiye Nazırı Enver Paşa Halil Paşa'nın birliklerinin bir kısmını İran cephesine kaydırılmasını emretmişti. 11 Mart 1917 tarihinde General Maude yönetimindeki İngiliz birlikleri Bağdat'a girerken, Halil Paşa'nın komutasındaki Osmanlı askerleri Bağdat'ı boşaltmak zorunda kaldı.

 

Kafkas İslam Ordusu

 

1917 yılında Ekim Devrimi'nin ardından anti Bolşevik  Rusların zayıflamasından yararlanmak için kurulan, yeğeni Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu'nun ileri harekâtına katıldı ve Azerbaycan'ın başkenti Bakü'ye girdi.

 

Mütareke - Kurtuluş Savaşı - Cumhuriyet Dönemi

 

Mütareke'nin imzalanması sonrasında Ermenistan'a büyükelçi olarak atanmasına rağmen, yoldan geri döndürülerek İstanbul'a getirildi. Daha sonra İtilaf kuvvetleri tarafından Bekirağa Bölüğü'ne hapsedildiyse de buradan kaçarak Anadolu'ya geçti.

Anadolu'da Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlaması üzerine o sırada Sivas'ta bulunan Mustafa Kemal Paşa ile buluştu. Mustafa Kemal Paşa tarafından Sovyetler Birliği'nin Millî Mücadele'ye desteğini sağlamakla görevlendirildi. Moskova'ya giderek Sovyet liderleriyle görüştü ve daha sonra Sovyet yönetimi tarafından TBMM Hükümeti'ne gönderilen külçe altınları ve silahları getirdi.

Daha sonra Türkiye'de kalmasına izin verilmeyince, önce Moskova'ya, Enver Paşa'nın Türkistan'da Sovyet yönetimine karşı savaş başlatması üzerine de 1922 yılında Berlin'e gitti.

Cumhuriyetin kurulmasından sonra hükûmetin verdiği özel izinle Türkiye'ye dönen Kut, 1957'de İstanbul'da gırtlak kanserinden dolayı yaşamını yitirdi. Halil Kut'un vasiyeti mezarına bir şişe rakı dökülmesi idi.

 

Ünlü Torunları

 

Şarkıcı Halil Kut, Halil Kut Paşa’nın torunlarındandır. Halil Kut'un bir torunu da Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locasının eski büyük üstadı olan Kaya Paşakay'dır.

Hayatı tv dizisine konu oldu. 2018-2019 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Mehmetçik Kutlu Zafer adlı Türk yapımı televizyon dizisinde Berk Erçer tarafından canlandırılmıştır.

 

Hatıra Kitapları

 

Halil Paşa'nın Akşam gazetesinde 10 Ekim 1967 tarihinde başlayıp 29 Aralık 1967'ye kadar toplam 81 gün boyunca yayımlanmış olan hatıraları ölümünden çok sonra, ilkin “1972'de, Kut'ül Ammare Kahramanı Halil Paşa'nın Anıları: Bitmeyen Savaş” adıyla yayımlandı. Hatıraları daha sonra 2015 yılında da Erhan Çiftçi tarafından yayıma hazırlanarak “Kutü'l-Amare Kahramanı - Halil Kut Paşa'nın Hatıraları” adıyla kitaplaştırılmıştır.

 

Hakkında Kitap

 

Mehmet Emin Dinç / Halil Kut Paşa - Kûtü’l Amâre’nin Muzaffer Komutanı (2017, 2018).

 

HAKKINDA: "Kutülamare kahramanı Halil Kut dün vefat etti" (Milliyet, 21 Ağustos 1957), Halil Kut / Kutü'l-Amare Kahramanı - Halil Kut Paşa'nın Hatıraları (2015),  Ünlü şarkıcı Halil Paşa'nın torunu çıktı - Halil Paşa, İngilizleri perişan eden Türk komutanı. Soyadı kanunu ile birlikte Kut'ül Ammare'de kazanılan zaferin anısına kendisine verilen Kut soyadını bugün kimler taşıyor? (iyigunler.net,  30 Nisan 2016), "Murat Bardakçı / "Kafayı çekiyorum, o halde lâikim!" (Habertürk, 3 Mayıs 2016), Mehmet Emin Dinç / Halil Kut Paşa - Kûtü’l Amâre’nin Muzaffer Komutanı (2017), Kut'ül Amare Kahramanı Halil Kut Paşa Kimdir (YouTube • Hezarpare, 2 Şubat 2018),  Halil Kut Paşa Kimdir? - Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil (YouTube · Doğru Tarih, 4 Mart 2018), Murat Bardakçı / Kut Kahramanı Halil Paşa’nın değil Türkiye’ye girmesi, Türk elçiliğinde yemek yemesi bile yasaktı (haberturk.com, 29.04.2018), Kut'ül Amare'nin Kahramanı Halil Kut Paşa'yı Ne Kadar Tanıyoruz? (dunyabizim.com, 17 Mayıs 2018), Mehmetçik Kutlu Zafer 29. Bölüm -Halil Kut Paşa'dan ... (YouTube • TRT 1, 3 Ocak 2019), Halil Kut (wikipedia.com, 19.02.2021), Kitap · Hali̇l Kut Paşa - Kronik Kitap (kronikkitap.com, 19.02.2021), Halil Paşa'nın Hatıralarının Tarihî (dergipark.org.tr, 19.02.2021), Kut'ül Amare Zaferi Ve Hilal-İ Ahmer - Kızılay Tarih (kizilaytarih.org, 19.02.2021).