Tiyatro ve sinema oyuncusu (D. 1903, İstanbul - Ö. 13 Şubat
1943, İstanbul). Asıl adı Neyyire Eyüp Ertuğrul olup, Türk sinemasının ilk
kadın oyuncularından birisidir. Türk tiyatrosu ve sinemasının öncülerinden olan
Muhsin Ertuğrul’un eşidir. Sinemadaki ilk iki Müslüman Türk kadınından biri
olan oyuncu, Horhor Numune Mektebi’nnden sonra Darülmuallimat (Kız Öğretmen
Okulu)’ı bitirdi (1921). Ardından ki yıl da devam ettiği Amerikan Kız
Koleji’nde okul tiyatro grubunda oyunlarda rol aldı.
Neyyire Neyir, sinemaya, Halide Edip’in aynı adlı romanından uyarlanan
ve Muhsin Ertuğrul’un yönettiği “Ateşten
Gömlek” (1923) filmiyle girdi. “Kezban” rolünü canlandıracak bir Türk kadın oyuncu bulmak için
verilen gazete ilanına başvuran tek kişiydi. Bu filmde aldığı rol sayesinde
Bedia Muvahhit ile birlikte Türk sinemasının ilk kadın oyuncularından birisi
oldu (Bedia Muvahhit, aynı filmde “Ayşe”
rolünü canlandırmıştı). Film afişinde Neyyire
Neyir adını kullandı.
Yine 1923 yılında girdiği Darülbedayi (İstanbul Şehir
Tiyatroları)’de yine Neyyire Neyir adın kullanarak, “Othello” oyunuyla
profesyonel tiyatro oyunculuğuna başladı. Bağımsızlık Savaşı’nın
kazanılmasından sonra aktör Şadi Fikret’in kurduğu Millî Sahne adlı toplulukla İzmir’e gitti. 1924 yılında İstanbul’a
döndü ve Ferah Tiyatrosu’nda “Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları” adlı toplulukla
sahneye çıktı. Türk tiyatrosunun en verimli dönemlerinden biri olan “Ferah
Sezonu”nun yaratıcıları arasında yer aldı. Daha çok tiyatroya ağırlık veren Neyir’in
ünlü sinema ve tiyatro adamı Muhsin Ertuğrul ile evlenmesi, o dönemin sanat
çevrelerinde önemli bir olay kabul edildi. Eşiyle birlikte gittikleri Rusya
gezisinin ardından 1928 yılında tekrar Darülbedayi Tiyatroso’na girdi ve yüzü
aşkın oyunda rol aldı. Yaşamının
sonuna kadar da Darülbedayi’de çalıştı.
Çalışkan, karakter sahibi bir sanatçı
olan Neyyire Neyir, yirmi yıl süren sahne sahne yaşamında her zaman ilerliyen
bir sanatçı yeteneği göstermiştir. Rusya ve Fransada tiyatro incelemeleri
yapmıştı. Rusça, İngilizce, Fransızca bilir; piyano çalar, resim yapardı. Sesi de güzel olan bir hanımdı.
Tiyatronun her türünde ve birçok rolde oyuncu olarak tam başarı göstermişti. 13 Şubat 1943 tarihinde yaşamını
yitirdi ve İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Neyyire Neyir, canlandıracağı rollere titiz bir çalışmayla
hazırlanan ve Darülbedayi sahnesinde unutulmaz kompozisyonlar çizen başarılı
bir oyuncuydu. Rol aldığı oyunlardan kimileri şunlardır: İbsen’den “Hortlaklar” (1927) ve “Peer Gynt” (1935),
Shakespeare’den “Venedik Taciri”
(1930) ve “Macbeth” (1936), Nâzım Hikmet’ten “Bir Ölü Evi” (1932), Dostoyevski’den “Cürüm ve Ceza” (Suç ve Ceza, 1934), Gorki’den “Ayaktakımı Arasında” (1936), Tolstoy’dan “Anna Karenina” (1939), J. M.
Barrie’den “Bulunmaz Uşak” (1940), Jean
Cocteau’dan “Müthiş Aile” (1941) ve Andre
Obey’den “Nuh” (1942).
Oynadığı filmler arasında ise yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul’un
yaptığı “Kız Kulesinde Bir Facia” (1923) ve “Ankara Postası” (1929) sayılabilir.
HAKKINDA: İbrahim Alaettin Gövsa / Türk Meşhurları
Amsiklopedisi (1946), Yurt Ansiklopedisi (cilt: 6, 1974), Ana Britannica
Ansiklopedisi (cilt: 16, 1986).