Türkan Saylan

Tıp bilgini, aktivist (13 Aralık 1935, İstanbul - 18 Mayıs 2009, İstanbul). Türkân Saylan Cumhuriyet döneminin ilk müteahhitlerinden Fasih Galip beyle (evlendikten sonra Leyla adını alan) İsviçreli Lili Mina Raiman çiftinin beş çocuğunun en büyüğüdür. Kandilli İlkokulu(1944-46) ve Kandilli Kız Lisesi’nde (1946-53) okudu. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi (1963). Sosyal Sigortalar Kurumu Nişantaşı Hastanesi’nden deri ve zührevi hastalıklar uzmanlığı öğrenimi gördü (1964-68). İÜ İstanbul Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı’nda başasistan olarak çalışmaya başladı (1968). 1971’de İngiliz Kültür Heyeti’nin bursuyla İngiltere’de ileri eğitim gördü. 1974’de Fransa’da ve 1976’da İngiltere’de kısa süreli çalışmalar yaptı. 1972’de doçent, 1977’de profesör oldu. 1957 yılında evlenmiş ve bu evlilikten iki oğlu dünyaya geldi. Biri grafiker öteki hekim olan oğullarından iki torunu vardır.

Türkan Saylan, 1976 yılında lepra (cüzam) hastalığı üzerine çalışmalarına başladı. Cüzamla Savaş Derneği ve Vakfını kurdu. 1982-87 yıllarında İÜ Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Başkanlığı’nı, 1981-2001 arasında Tıp Fakültesi Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü’nü yaptı. 1990’da oluşturulan İÜ Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin kuruluşunda görev aldı. 1996’ya dek burada müdür yardımcılığı yaptı ve kadın sağlık derslerinin koordinatörlüğünü yaptı. Burada Dermatoloji Kliniği öğretim üyesi olarak 2002 yılı sonuna dek çalışaraktan sonra emekliye ayrıldı.

Prof. Saylan, 2006 yılına kadar Dünya Sağlık Örgütü’nün lepra hastalığı konusunda danışmanlığını yaptı. Uluslararası Lepra Birliği’nin (ILU) kurucu üyesi ve başkan yardımcısı oldu. Avrupa Dermato Veneroloji Akademisi’nin ve Uluslararası Lepra Derneği’nin üyesiydi. Dermatoloji Laboratuarının, Behçet Hastalığı ve Cinsel İlişkiyle Bulaşan Hastalıklar polikliniklerinin kurulmasında görev aldı. 1981-2002 yılları arasında 21 yıl gönüllü olarak Sağlık Bakanlığı İstanbul Lepra Hastanesi Başhekimliği’ni yürüttü.

Türkan Saylan, 1989’da bir grup Atatürkçü aydın tarafından devrim yasalarını ile laik düzeni koruyup geliştirmek ve kız çocuklarını okutmak amacıyla kurulan Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği’nin (ÇYDD) kurucularından olup ölünceye dek bu derneğin Genel Başkanlığı’nı yaptı. Bunun yanı sıra 14 Nisan 2007 Ankara-Tandoğan ve 29 Nisan 2007 İstanbul-Çağlayan “Cumhuriyet Mitingleri”nin düzenleyicisi olarak görev aldı.  ÇYDD dışında başka sivil toplum kuruluşlarında da çeşitli görevlerde bulunmuş, 1990’da oluşan ‘Öğretim Üyeleri Derneği’ni kurmuş ve ilk dönem II. Başkanlığını yapmıştır. Öldüğünde Kandilli Kız Lisesi Kültür ve Eğitim Vakfı (KANKEV)’nın ve TÜRKÇAĞ’ın kurucu başkanıydı. 31 Mart 2000 tarihinde, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından Sosyal Hizmetler Danışma Kurulu üyeliğine seçildi. Yine Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından Yüksek Öğrenim Kurulu (YÖK) üyesi olarak görevlendirildi (2001-07). 2003-04 yıllarında Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu Üyeliği ve İstanbul İl İnsan Hakları Kurulu üyeliklerinde bulundu.

Prof. Dr. Türkan Saylan’a hayatı boyunca çok sayıda ödül verildi. Bunlardan başlıcaları şunlardır: 1978’de İngiltere Dermatologları Derneği tarafından ‘Dowling Kulübü Ödülü’ ve 1996’da Kuzey Amerika Klinik Dermatoloji Derneği onur üyeliği, 1990’da ‘Ülkemizde Yılın Kadını Ödülü’, 1996’da ‘Atatürkçü Düşünceye Hizmet Ödülü (İncirli Lions), 1997’de ‘Kuvayi Milliye Ödülü (Haliç Rotary), ‘100. Yıl Mesleki Başarı Ödülü (Rotary Kulüp), 2005’te ‘Puduhepa Ödülü (Adana Kültür Sanat Derneği), 2006’da ‘Yılın Başarılı İş Kadınları Ödülü’ (Dünya Gazetesi), 2006’da ‘ÇEK Eğitim Ödülü (Çağdaş Eğitim Kooperatifi).

Türkan Saylan, ölümüne yakın bir tarihte, “Ergenekon Davası” kapsamında İstanbul özel yetkili savcılığı tarafından tutuklanmış, ancak ilerlemiş hastalığı nedeniyle serbest bırakılmıştı. Ömrünün son on yılında kanser hastası olan ve tedavisi süren Saylan, 18 Mayıs 2009 tarihinde yaşamını yitirdi. Öldüğünde gönüllü kuruluş olarak ÇYDD’nin Genel Başkanlığını, Kandilli Kız Lisesi Kültür ve Eğitim Vakfı (KANKEV) Başkanlığını, TÜRKÇAĞ Vakfı Başkanlığı ile Cüzamla Savaş Derneği ve Vakfı Başkanlığı’nı yürütmekteydi. Cüzamla savaşta ve eğitimde dünyaya örnek olan çalışmalarıyla tanınan bir bilim insanıydı Prof. Dr. Türkan Saylan. Yaşam öyküsünü,  Ayşe Kulin’nin “Türkân, Tek ve Tek Başına” adlı kitabından Oya Yüce ile Ayça Mutlugil’in kaleme aldıkları senaryodan, “Türkan” adıyla televizyon dizisi yapıldı ve sinema filmi olarak çekilerek, ölüm yıldönümü olan 18 Mayıs 2011’de gösterime girerek beyazperde’ye taşındı...

 Prof. Türkan Saylan’ın, 2005 yılı itibariyle toplam 440 yayını bulunmaktadır. Bunların 50’si yabancı dergilerde yayımlanmış tıbbi araştırmaları, 204’ü tıbbi, sosyal ve siyasal içerikle gazete makaleleri, 186’sı Türkçe tıbbi dergilerde ve kongre kitaplarında yayımlanmış araştırma, derleme ve olgu bildirileridir. 2’si kitap, 3’ü seminer kitabı, 1’i ders kitabıdır.  

“Bir ülkeden cüzamı kovdu. Türk, Kürt, Süryani demeden, kırsalın evlere hapsedilmiş kızlarına kapıları araladı, ışık tuttu yollarına. Hırpaladılar, yerden yere vurdular, ne gâvurluğu kaldı ne Kürtçülüğü, ne komünistliği. Ömrünün son döneminde de darbeci yerine kondu. Umurunda bile olmadı. Çünkü o sadece yüreği insan sevgisiyle dolu bir hekimdi. Hayatı boyunca tek isteği, iyi ve dürüst bir insan olmaktı.” (Ayşe Kulin) 

BAŞLICA ESERLERİ: At Kız (Çocukluk anıları, 2000), Güneş Umuttan Şimdi Doğar (Mehmet Zaman Saçlığoğlu ile, 2004), Geçmişten Geleceğe (Radyo söyleşileri, 2006), Cumhuriyet’in Bireyi Olmak I (Makaleler, 2009), Cumhuriyet’in Bireyi Olmak II (Makaleler, 2009).

KAYNAK: Zehra İpşiroğlu / Türkan Saylan’la yaptığı söyleşi/kitap (2006), Ayşe Kulin / ‘Türkan, Tek ve Tek Başına’ (yaşamöyküsü, 2009), Büyük Larousse Ansiklopedisi (1986), Ana Britannica Ansiklopedisi (1992), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009), Türkiye Kültür ve Sanat 2010 Yıllığı (2010).