Tiyatro ve sinema oyuncusu ve yönetmeni, senaryo yazarı, seslendirme sanatçısı (D 1908, Hayfa / Osmanlı Devleti – Ö. 21 Mayıs 1971, İstanbul). Trabzon eşrafından, demiryolcu Ramiz bey ve Servinaz Hanım'ın en büyük oğlu olarak, Osmanlı Devletinin son yıllarında Hayfa’da doğdu.
Babasının
görevi nedeniyle çocukluğu Hayfa'dan Batum'a , Edirne'den Samsun'a bir çok
yerde geçti. İlköğrenimini İstanbul'da, Fransız okulu Sant Bazil,
ortaöğrenimini Edirne ve İstanbul'da tamamladı. Mercan İdadisi öğrencisiyken,
sık sık Şehzadebaşı'na giderek ünlü tiyatro ustalarını izliyordu. Vefa
takımında futbol oynadı.
1924
yılında babasının tayini ile Samsun'a giden Dilligil, orada Samsun Türk
Ocağı'nda ilk tiyatro çalışmalarına başladı. Samsun Türk Ocağı'nda ilk olarak
Abdülhak Hamit'in aynı adlı oyununda "Eşber" rolünü oynadı. Daha
sonra Muhsin Ertuğrul'dan seyrettiği "Cehennem"e oynadı. Sahneye
çıkmasına karşı gelen babası onu yaz aylarında lokomotif atölyesine çırak olarak
verdi. Ancak Karadeniz Turnesi'ne çıkan Darülbedayi'nin Samsun da verdiği
temsilleri seyreden Dilligil, şöyle düşündü; "İçimde yanan sanat aşkı, her
manii devirip aşama yaptıracak kadar kuvvetlidir".
Avni
Dilligil, Samsun'dan ayrılıp İstanbul'a gitmeye karar verdi. İstanbul'a gelen
Dilligil, Galata'da küçük bir otele yerleşti. İlk profesyonel deneyimini bir
tuluat tiyatrosunda yapan Dilligil, bu tarz tiyatrolarda yapamayacağını anladı
ve 1925'te Eskişehir Cer (TCDD) Atölyeleri'ne tornacı olarak girdi. İki yıl
sonra 1927 de giriş sınavlarını kazanarak İstanbul Şehir Tiyatrosu (Darülbedayi
)oyuncu kadrosuna katıldı. Sahneye ilk kez 1927'de Şehir Tiyatroları'nda
"Hamlet" oyununda figüran olarak çıktı. Aynı yıl Muhlis'in çocukları
ve 1929 tarihinde ise Süreyya 0pereti'nde çeşitli oyunlarda oynadı. Ardından
Raşit Rıza grubu'na geçerek Sanat çevrelerine adını ilk duyurduğu rol olan
"Kamelyalı Kadın" piyesinde "Arman Duval"i burada oynadı.
1933 yılında Avni Dilligil, Raşit Rıza ile çıktıkları bir Ankara turnesinde o
sırada Ankara Halkevi Tiyatrosu'nda oynayan ilk eşi Nezahat Tanyeli ile tanıştı
ve evlendi. 1934 yılında Avni ve Nezahat Dillgilçifti İstanbul Belediyesi Şehir
Tiyatrosu'na girerler. Bu evliliğinden Erhan Dilligil (1935 – 7 Ocak 1991)
adında bir oğulları oldu. 1935 yılında Raşit Rıza'nın kurmak istediği Ankara
Şehir Tiyatrosu için tekrar Ankara'ya dönerler. Bu girişim çeşitli sebeplerden
başarısız olur.
1937
yılında Atatürk'ün emri ve dönemin başbakanı Celal Bayar'ın görevlendirmesiyle
yakın doğuya, "Türkiye Cumhuriyeti Tiyatrosu'nu Tanıtma Turnesi"ne
çıkar. Suriye ve Irak'a gider. Aynı yıl askerlik görevini yapar.
1938
yılında Ankara radyosu temsil kolu'nda çalışmaya başlarlar. Ankara Çocuk
Esirgeme Kurumu'nda Hintli yazar Tagor'un "Mektup" adlı oyununu
sahneye koyar. 1938 yılında ilk sinema deneyimi, Atatürk devrimlerini anlatan "Doğan
Çavuş" filminde Doğan Çavuş rolünü oynamasıyla başlar.
1940'da
İstanbul Şehir Tiyatrosu'na döndü. 1941 yılında "Kahveci Güzeli"
filmiyle sinemada yer aldı. 27 Aralık 1942'de İstiklal caddesinde eski Fransız
Tiyatrosunda Ses Tiyatrosu ve Opereti'ni kurar ve oyunlar yönetir. 1943 yılında
Amerikan Kız Koleji'nde "Elektra" isimli oyunu sahneye koyar. Ertesi
yıl da 1944 yılında çeşitli anlaşmazlıklardan dolayı Ses Opereti'nden ayrıldı
ve İstanbul'da Avni Dilligil Tiyatrosu'nu kurdu. Bir sene sonra eski hocası Raşit
Rıza ile tiyatrolarını birleştirirler.
1946'da
kurduğu İzmir Şehir Tiyatrosu'nun genel sanat yönetmeliğini dört yıl
yürüttükten sonra belediye meclisi kararı ile tiyatro kapattırılınca, 1951 de
"Bizim Tiyatro" isimli bir topluluk kurarak Cevat Fehmi Başkut'un
"Sana Rey Veriyorum" adlı oyunuyla Anadoluya ve Kıbrıs'a turneye çıkarlar.
Grup Ankara turnesi sonrası dağılır. Ayrıca 1950'de "Oğlum İçin"
filmiyle yönetmenliğe başladı. 1953'de İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği
Gençlik Tiyatrosu'nun yönetmenliğini yaptı. Bu topluluk ertesi yıl 1954
senesinde Almanya'da Erlangen şehrinde , Dilligil'in yönettiği Brezilyalı yazar
Pascal Karlos Magno'nun yazdığı "Yarın Başka Olacaktır" adlı oyunla
Uluslararası Üniversiteler Tiyatro Festivali'nde birinci oldu.
Dilligil,
Çığır Sahne – saat 6 Tiyatrosu'nu kurar. 1956'da tekrar İzmir'e dönen Avni
Dilligil burada "Ara Tiyatro"'yu kurar
1956
yılında evlendiği ikinci eşi Belkıs Dilligil'den oğlu Rahmi Dilligil
(1956)dünyaya gelir. 1960 senesinde İstanbul Şehir Tiyatrosu'na geri döner.
1963
senesinde Aksaray'daki Saydan pasajında Halk Tiyatrosu'nu kurar. Avni Dilligil,
1967 yılında Halk Tiyatrosu'nun ismini Avni Dilligil Tiyatrosu olarak
değiştirir ve tekrar Anadoluya trdeşi Aliye Rona (Dilligil) ile beraber birçok
değerli sanatçılar bulunuyordu. 1969 senesinde Anadolu turnesi dönüşü kızı
Çiçek Dilligil dünya'ya gelir
1941
yılından ölümüne kadar sinema ve tiyatroya ara vermeden devam eden Avni
Dilligil, oyunculuğunun yanı sıra yönetmenlik ve seslendirme yapmıştır.
Ayrıca
sanatçının ismi Mecidiyeköy'de bir sokağa verilmiştir.
Devlet
Tiyatroları’nda ve Şehir Tiyatroları’nda çalışan oyuncu, Hamlet, Kamelyalı
Kadın, Suçlu Mu, Şıp Sevdi gibi birçok oyun sahneledi.
1938
yılında Atatürk devrimlerini anlatan Doğan Çavuş filmi ile sinemaya adım attı.
Ardından Kahveci Güzeli (1941), Cingöz Recai (1954), Gönül Kimi Severse (1959),
Küçük Hanımefendi (1961), Çiçekçi Kız (1965), Cafer Bey (1970) gibi filmlerde
rol aldı. Oyunculuğunun yanı sıra senaryo yazdı ve yönetmenlik yaptı.
Avni
Dilligil, 21 Mayıs 1971 günü Kadıköy İl
Tiyatrosu’nda Merdiven isimli piyes sonrası dinlenme odasında geçirdiği kalp
krizi nedeniyle vefat etti.
Amatör
tiyatroların yayınlaşmasına çalışmış ve birçok usta sanatçının yetişmesinde
katkıda bulunmuştur.
Avni Dilligil Ödülleri:
Avni
Dilligil'in adına ailesi tarafından oluşturulan Avni Dilligil Tiyatro Ödülleri
1977 den bu yana her yıl sekiz dalda verilmekteydi. Ancak kızı Çiçek Dilligil
"Avni Dilligil Tiyatro Ödülleri"ni 26 yıl sonunda 2003 yılından
itibaren devam ettirmemeye karar verdiğini açıklayarak kaldırdığını
bildirmiştir.
Evlilikleri:
İlk
eşi (1933 ) Nezahat Tanyeli'den Erhan Dilligil (1935 – 7 Ocak 1991) vefat
etmiştir.
İkinci
eşi Belkıs Dilligil (1956 – 1971)’den Çiçek Dilligil (1969) ve Devlet Tiyatroları
eski Genel Müdürü Rahmi Dilligil (1956) doğmuştur.
Yönetmeni Olduğu Sinema
Filmleri:
İstikbal
(1964)
Benli
Emine (1960)
Yaşlı
Gözler (1955)
Karacaoğlan
(1955)
Evlat
Acısı (1954)
Mahallenin
Namusu (1953)
Oğlum
İçin (1950)
Senaryosunu Yazdığı
Sinema Filmleri:
Benli
Emine (1960)
Evlat
Acısı (1954)
Mahallenin
Namusu (1953)
Oğlum
İçin (1950)
Rol Aldığı Tv Filmleri:
Bir
Yudum İnsan - Ayhan Işık (1988)
Rol Aldığı Bazı Sinema Filmleri:
Bir
Kadın Tuzağı (Başhekim Muhsin, 1971)
Şıllık
(1970)
Öp
Beni (Beybaba, 1970)
Yarım
Kalan Saadet (Arif, 1970)
Saadet
Güneşi (Cemil, 1970)
Merhamet
(Avni, 1970)
Güller
Ve Dikenler (1970)
Fıstık
Gibi (Afilli Kazım, 1970)
Darıldın
mı Cicim Bana (Yasemin'in Babası, 1970)
Kınalı
Yapıncak (Bahçevan Avni, 1969)
Kahreden
Darbe (1965)
Beyaz
Atlı Adam (1965)
Gecelerin
Kadını (Müfit Bey, 1964)
Rüzgar
Zehra (İsmail, 1963)
Küçük
Hanımın Şoförü (Feridun Eğilmez, 1962)
Küçük
Hanımın Kısmeti (Feridun Bey, 1962)
Ya
Ben Ya O (Rıza (Nuray'ın Babası, 1961)
Yeşil
Köşkün Lambası (Harbiye Nazırı Halim Paşa, 1960)
Liman
Yosması (Yakup Kaptan, 1960)
Yaşlı
Gözler (1955)
Karacaoğlan
(1955)
Oğlum
İçin (1950)
Köroğlu
(1945)
Kahveci
Güzeli (2.Derviş,1941)
Doğan
Çavuş (Doğan Çavuş, 1938)
KAYNAKÇA:
Avni
Dilligil kimdir? (sabah.com.tr, tiyatromuzesi.org, hurriyet.com.tr, eksisozluk.com, filozof.net, tsa.org.tr, 25.07.2019),
Avni Dilligil (tiyatrolar.com.tr, 25.07.2019), Avni Dilligil (sinematurk.com,
beyazperde.com, sinemalar.com, 25.07.2019).