İsmail Akbay

Fizik mühendisi, NASA’da görev yapan ilk Türk bilim adamı (D. 1930, Zeytinbağı [Trilye] / Mudanya / Bursa – Ö. 27 Temmuz 2003, Athens / Alabama / ABD). Geçimini topraktan kazanan orta gelir düzeyinde bir ailenin çocuğudur. Orta öğrenimini tamamladığı Bursa Erkek Lisesi ve İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nde okurken, zekâsı yanı sıra, engin bilgisiyle de başta öğretmenleri olmak üzere tüm çevresinin dikkatini üzerine çekti. Kendisinde kesinlikle parlak bir gelecek gören yakınlarının desteğiyle 1953 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti ve Tennessee Üniversitesi’nde fizik öğrenimine başladı. Dört yıl sonra üniversiteden üstün başarıyla mezun olduğunda, yine çevresindekilerin dikkatlerini üzere çeken bu kez bir fizik mühendisi idi.

İsmail Akbay’a “göz koyan” kişilerden biri, ünlü roket bilimcisi Dr. Wernher von Braun’du. Onu yanında çalışması için  Marshall Uzay Merkezi’nde işe aldırdı ve o yıllarda üzerinde çalışmaya hazırlandığı Apollo Saturn V-S1C roketinin F1 motorunun yapımı ekibine seçti.

Lise ve üniversite yıllarında yaratıcı zekası ve engin bilgisiyle öğretmenlerinin hayranlığını kazanan İsmail Akbay, Marshall Uzay Merkezi’ndeki üstün çalışmalarıyla da, başta Von Braun olmak üzere, tüm çalışma arkadaşlarının takdir ve hayranlığını kazandı. İnsanlığın uzaya açılıp, yıldızlara doğru yükseldiği yolun “ana giriş kapısı”nı açan bu çalışmadaki başarısı,  İsmail Akbay’ın önündeki tüm bilimsel kapıların açılmasını da sağladı. 1960 yılında Amerikan vatandaşlığına geçtikten sonra İsmail Akbay, Apollo-Soyuz projesinde Saturn 1B/H-1 motor entegrasyon çalışmalarını yönetmekle görevlendirildi; 1963-1975 yıllarında ise NASA’nın Apollo, Skylab ve Apollo-Soyuz projelerinde üst düzey görevlere getirildi.

NASA’nın uzay ve aya gitme çalışmalarının hemen her adımındaki başarısı nedeniyle kendisine verilen özel takdirnameler, dünyanın en büyük projesini yürüten bu kuruluşun yalnızca hayranlık, takdir ve teşekkür duygularını simgelemekle kalmamakta, insanlığın “dünya dışındaki dünyalara” attığı her adımdaki başarıda, İsmail Akbay’ın da önemli bir pay sahibi olduğunu belgelemektedirler.

İsmail Akbay, Marshall Uzay Merkezi’nde otuz yılı aşkın bir süre çalıştıktan sonra 1994 yılında bu merkezin Teknoloji Kullanım Yöneticiliği görevinden emekliye ayrılmış ve bu tarihten sonra çalışmalarını, “Akbay Associates Inc.” adıyla kurduğu kendi şirketinin yöneticisi olarak özel sektörde sürdürmüştür.

Akbay, Amerikan hükümeti tarafından desteklenen teknolojik yeniliklerin etkin bir biçimde özel sektör şirketlerine ulaştırılmalarını bu şirketi aracılığıyla başlatmış ve bu teknolojik yeniliklerin halkın yaşamsal gereksinimleri doğrultusunda kullanılmasını sağlamıştır.

Tüm bu çalışmalarını gerçekleştirirken Türkiye’yle ve hatta doğduğu Zeytinbağı köyüyle ilişkisini sürekli olarak canlı tutan İsmail Akbay, Türkiye’ye zaman zaman yaptığı ziyaretlerinden birinde İzmir’de, özellikle çocukların yararlanmaları için bir Uzay Kampı kurulmasına da öncülük etmiştir.

İsmail Akbay, 27 Temmuz 2003 tarihinde, Alabama eyaletinin Athens şehrindeki evinde gece uyurken evinin soğuk hava sisteminde elektrik kontağı nedeniyle çıkan yangında tümüyle yok olan evinden önce eşini kurtarmış, sonra da evde kalan köpeğini kurtarmak için girdiği alevler arasından kendi kurtarılamamış, kucağındaki köpeğiyle birlikte yaşamını yitirmiştir.

“İçinizde İsmail Akbay'ı tanıyan varsa parmak kaldırsın… ..? Peki kimdir sizce İsmail Akbay? Besteci olabilir mi? Ya da şarkıcı? Tiyatro oyucusu? Yazar? Gazeteci? Futbolcu olabilir mi?

Yok canım, futbolcu olaydı, ya da şarkıcı veya artist, tanırdık mutlaka (!)

En azından ben tanırdım, değil mi?

Star Tv’de (dün gece) yayınlanan Okan Bayülgen’in 'Dada' programını izlerken, aslında formatına pek de aykırı olan, Prof. Dr. Arsev Eraslan ve Stuart Kline adlı iki konuğu dikkatimi çekti. (…) NASA, bilim, kara delikler, Einstein falan..." derken, bu iki konuk; bilim üzerine, NASA’da çalışan Türkler üzerine konuşmaya devam etti ve sıklıkla İsmail Akbay ismini telaffuz ettiler…

Ve birçok kişi İsmail Akbay’ı ilk kez bu şekilde duymuş oldu...

Bilen biliyordu gerçekten de, kimdi İsmail Akbay?

NASA tişortlü konuklardan, Türk Havacılık Kronolojisi kitabının yazarı Amerikalı (İnternette casus olduğuna dair bilgiler dolaşan) Stuart Kline, İsmail Akbay’ın 1930'da Mudanya’nın Trilye (Zeytinbağı) beldesinde doğmuş olduğunu söyleyince şaşkınlığım bir kez daha arttı.

Akbay, NASA’da çalışmış, Bursa Erkek Lisesi ve ardından devam ettiği İstanbul Haydarpaşa Lisesi mezunu bir hemşehrimizmiş meğer ve ben bu ismi daha önce duymamıştım. (…)

Sadece NASA'da çalışmış olması değildi onu özel kılan.

Çünkü Akbay aynı zamanda NASA'da çalışan ilk Türk mühendis. 1956 yılında üniversite eğitimi için ABD’ye gidiyor ve Tennessee Üniversitesi’nden fizik mühendisi olarak mezun oluyor.

İşte ondan sonra dünyaca ünlü roket bilimci Dr. Wernher Von Braun tarafından Marshall Uzay Merkezi’nde Apollo Saturn V-S1C roketinin F1 motoru entegrasyon çalışmalarını sürdürecek mühendis ekibine seçilen birkaç mühendisten biri olmayı başarıyor Akbay.

Ve aynı zamanda Apollo - Soyuz Test Projesi'nde Saturn 1B/H-1 motor entegrasyon çalışmalarında da öncülük eden birkaç isimden biri. İsmail Akbay 1963-1975 yılları arasında NASA’da yönetim kademelerinde de görev yapacak kadar üst kademelere yükseliyor.

NASA deneyiminden sonra uzay teknolojilerinin Amerikan uzay sektörüne transferi ve diğer federal bütçeli teknolojilerin ticarileştirilmesi alanında çalışan bu değerli fizikçinin ülkemize bir faydası olmamış mı dersiniz?

Olmaz mı?

1996 yılında Ege Serbest Bölgesi’nde Uzay Kampı kurma fikrinden bahsederek Uzay Kampı Türkiye düşüncesinin ilk temellerini atıyor. Haziran 2000’deki açılış törenine katılıp kampın sonraki gelişim ve ilerlemelerini takip ederek Uzay Kampı Türkiye’nin en büyük destekçisi oluyor.” (Suat Oktay Şenocak)

 

İsmail Akbay Havacılık ve Uzay Bilimleri Müzesi

 

İsmail Akbay, ülkemiz gençliğinin bilim ve teknoloji alanında yetişmesi, bilgi ve ufuk sahibi olmaları için öncü bir rol üstlenmişti. Apollo Proje Mühendisi İsmail Akbay’ın danışmanlığında açılan İsmail Akbay Havacılık ve Uzay Bilimleri Müzesi, Türkiye'deki uzay bilimleri eğitimine tüm dünyadan öğrenciler bireysel ve okul grubu olarak katılabilmektedir. İngilizce ve Türkçe dillerinde eğitimin sunulabildiği kamp programlarına belirli dönemlerde kozmonotlar ve NASA'lı astronotlar de davetli olarak katılmaktadır. İzmir'in Gaziemir ilçesindeki Ege Serbest Bölgesi'nde kurulu olan kamp; ESBAŞ Ege Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi A.Ş Yönetim Kurulu Başkanı Kaya Tuncer 'in girişimiyle ESBAŞ ana sponsorluğu altında 12 Haziran 2000 tarihinde açılmıştır.

Uzay Kampı Türkiye 7-15 yaş grubundaki öğrencileri bilim ve teknoloji alanlarında bilgilendirip, uygulamalı eğitimlerle takım çalışması, zaman yönetimi, liderlik gibi alanlarda bireysel gelişimlerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Talebe göre yetişkinlere yönelik şirket gelişimi ve motivasyon programları da oluşturulabilmektedir. Türkiye'nin astronomi, uzay bilimleri ve teknolojileri alanında eğitim veren ilk ve tek eğitim merkezidir.

KAYNAK: Razi Canikligil / NASA’daki Türk, köpekleri için canını verdi (New York, hurriyet.com.tr, 31.07.2003), Suat Oktay Şenocak / Kim bu İsmail Akbay? (bursaport.com, 14 Şubat 2016), Uzay Kampı (forumgercek.com, erişim: 22.02.2016), Mete Akyol / İsmail Akbay Fotoğraf ve Belgeleri (tayyareci.com, erişim: 22.02.2016).