Tarihçi
(D. 1493, Vulçitrin - Ö. 1565). Nişancı Celâlzâde Mustafa Çelebi’nin küçük
kardeşidir. Medrese tahsilinden sonra İstanbul’da İbn Kemal Ahmed Şemseddin’in
derslerine devam etti. Meşhur hattat Şeyh Hamdullah’tan yazı meşk ettiği için
yazısı güzeldi. Hayreddin Efendi’nin talebeleri arasında mülâzım oldu.
E-dirne’de Saraciye Medresesi müderrisliğine gönderildi. Bu görevi sırasında
Kanuni’nin Belgrad, Rodos ve Budin seferlerine dair eserlerini kaleme aldı.
Ayrıca Veziriazam İbrahim Paşa’nın faaliyetleri hakkında yazdığı ve muhtemelen
ağabeyi Mustafa Çelebi vasıtasıyla Paşaya sunduğu manzumeleri çok beğenildi ve
görevi İstanbul Murad Paşa Medresesine nakledildi. Burada uzun süre müderrislik
yaptıktan sonra Divanyolu’ndaki Atik Ali Paşa Medresesine geçti (1535).
Veziriazam Ayas Paşa’ya yazdığı kasideleri beğenilerek bir süre sonra Sahn-ı
Seman müderrisliğine getirildi (1536). Bu sırada Kanuni’nin isteği üzerine
Firûz Şah hikâyelerini kısa zamanda Farsçadan Türkçeye çevirerek padişaha
sundu. Ardından da Edirne Bayezid Medresesi müderrisi oldu (1542). 1554’te
Halep kadılığına tayin edilince buraya gitmek zorunda kaldı, iki ay sonra Mısır
Beylerbeyi Hadım Davud Paşa hakkındaki ithamları araştırmak ve Mısır evkafını
teftiş etmekle görevlendirildi, bu zor işi de kısa zamanda tamamlayarak
İstanbul’a döndü. Hayatının bundan sonraki yıllarını Eyüp Nişancasında ağabeyi
Mustafa Çelebi’nin camii yakınındaki evinde, çok sevdiği müderrislik ve eser
yazmakla geçirmiş, imkanı olduğu halde daha yüksek görevlere yükselmeyi
hatırına bile getirmemişti.
Salih
Çelebi yüksek ilmi bilgisi, nesir ve nazım sahasındaki yeteneği, özellikle
fıkıhtaki uzmanlığı, ahlaki üstünlüğü, dürüstlüğü ve hakbilirliği ile kendisini
tanıtmış, zamanın bilginleri arasında da mevki sahibi olmuş, telif ve tercüme
olmak üzere çeşitli eserler meydana getirmiştir. Kendisi Mısır, Şam ve Halep
kadılıklarında bulunduğu sırada, zorbaların ve zalimlerin hareketlerini görüp
haksızlıklara mani olamamaktan kaynaklanan ümitsizlikle kadılık mesleğini terk etmişti.
ESERLERİ:
TARİH: Târîh-i
Sultan Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta çıkışından itibaren 1528
yılına kadar geçen olayları içine alır) , Tarih-i Mısır (başlangıcından
1546 yılına kadarki Mısır tarihi).
ÇEVİRİ: Tercüme-i
Cevâmiu’l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât (Tarih ve ahlâka dair olan eserde
yer yer konulara uygun hikayeler de anlatılmıştır), Kıssa-i Behmen Şâh b.
Fîrûz Şâh (Kıssa-i Fîrûz Şâh Tercümesi).
ŞİİR: Divan
(‘Salih’ ve ‘Salâhî’ mahlaslarıyla yazdığı Arapça, Farsça ve Türkçe
şiirlerin, gözlerine perde indikten sonra, hatırında kalanlarının dikte
ettirilmesiyle meydana gelmiştir).
KAYNAK: İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009).
