Öykü ve roman yazarı,
çevirmen. 17 Şubat 1933, Elbistan / Kahramanmaraş doğumlu. Elbistan Gazi Paşa
İlkokulu, parasız yatılı olarak okuduğu Galatasaray Lisesi (1953), İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü (1960) mezunu.
Yükseköğrenim öğrenciliği yıllarında Varlık Yayınevinde çalıştı. Bitirdiği
bölüme asistan olarak girdi, 1969’da doktorasını tamamladı. 1972’de doçentliğe,
1978’de profesörlüğe yükseldi. XIX. ve XX. yy. Fransız edebiyatı ve göstergebilim
alanında uzmanlaştı. 2000 yılında öğretim üyeliğinden emekliye ayrıldı.
İlk öyküsü “Dert Çok,
Hemdert Yok!”, Yeni Hikâyeler adlı bir derlemede yer aldı (1950). Öyküleri
daha sonra Varlık’ta başlayarak Seçilmiş Hikâyeler, Yeryüzü, Beraber,
May gibi dergilerde yayımlandı. Hikâyelerinde başlangıçta Elbistan
yöresinin insanlarını anlattı. Daha sonra öykünün ya da romanın bütününe
yayılan ve altan alta yürüyen ironik bir anlatımla kentli insanları konu
edindi. İnsanların ruhsal dünyasını derinlemesine ve gerçekçi bir bakışla dile
getirdi. Onların acılarını, kırgınlıklarını, ezikliklerini yoğun bir lirizmle
işledi. Fransız edebiyatından seksen civarında çeviri yaptı. Haney Yaşamalı
adlı eseriyle 1956 Sait Faik Hikâye Armağanını, 1959’da Türk Dil Kurumu Öykü
Ödülünü, 1984 yılında Azra Erhat Çeviri Yazını “Üstün Hizmet Ödülü”nü, Peygamberin
Son Beş Günü adlı kitabı ile de 1993 Orhan Kemal Roman Ödülünü, Söylemlerin
İçinden adlı deneme kitabıyla 1999 Sedat Simavi Ödülünü, Yalan adlı
romanı ile 2003 Yunus Nadi Roman Armağanını aldı. Komşular eseri 1999’da
Dünya Kitap dergisi tarafından Yılın Telif Kitabı seçildi.
Yalan’ın kahramanı “Yusuf
Aksu, belki Alman romantiklerine uzanan, Andre Breton’un “İki Cinsli İlk
Yaratık”ında yetkin deyişini bulan bir aşkı özlemektedir. Buysa Doç. Dr Ayla
Gökmen’in Tahsin Yücel’in yapıtlarındaki aşk denklemi çözümlemesinin sonucuna
uygun düşer: ‘Aşk = Birlik’ ve ‘Ben + Öteki = Özne + Nesne, dolayısıyla Aşk =
Bir.” (Ahmet Oktay)
“Yalan’la ilgili
sorularımı düzene sokmaya çalışırken, bir öncelik sorunu çıkıyor karşıma. Önce
romanın içimde soluk alıp veren insanlardan, yani romanın kahramanlarından,
onların yaşadıklarından, oluntulardan mı yola çıkmalı, yoksa kavramlardan,
romanın ele aldığı temel sorunlardan mı? Bu zorluk, aslında, romandaki bütün öğelerin
(kişi, olay, durum, düşünce, kavram, sorun, vb.) birbirleriyle çok sıkı ilintilendirilmesinden,
ayrılmaz bir bütünlük kazandırılmış olmasından kaynaklanıyor. Diyeceksiniz ki
bütün iyi romanlarda bu böyledir. Ama Yalan’da iyice böyle.” (Nursel Duruel)
“Yalan, çok yönlü, çok
katmanlı, biçemiyle, içeriğiyle özgün bir yapıt. Gülünç ile acıklı sürekli yer
değiştiriyor roman boyunca. Hiçbir özelliği olmayan Yusuf Aksu’dan, herkesin
kendini kandırarak bir mit yaratmasının öyküsü, aynı zamanda içinde yaşadığımız
yalan ve çöküş ortamının da romanı olarak beliriyor. Yusuf Aksu’nun kendini
kandırmasıyla başlayan zararsız bir yalan, toplumun kalburüstü kesimlerinden
insanların kendilerini aldatmalarıyla günümüz toplumunun hastalıklı yanlarına
ulaşıyor.” (Cemil Kavukçu)
ESERLERİ:
ÖYKÜ: Uçan Daireler (1954),
Haney Yaşamalı (1955), Düşlerin Ölümü (1958), Yaşadıktan Sonra (1969),
Dönüşüm (1975), Ben ve Öteki (1983), Aykırı Öyküler (1989), Komşular
(1999).
ROMAN: Mutfak Çıkmazı (1960),
Peygamberin Son Beş Günü (1992), Bıyık Söylencesi (1995), Yalan (2002),
Kumru ile Kumru (2005).
ANLATI: Dönüşüm
(1975), Vatandaş (1975).
DENEME: Yazın ve Yaşam
(1976), Yazının Sınırları (1982), Tartışmalar (1993),
Yazın Gene Yazın (1995), Alıntılar (1997), Söylemlerin İçinden (1998),
Salaklık Üstüne Deneme (2000).
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Anadolu
Masalları (1957), Dil Devrimi (1968), L’Imaginaire de Bernanos
(1969), Anlatı Yerlemleri (1980), Dil Devrimi ve Sonuçları (1982),
Yapısalcılık (1982), Eleştirinin Abece’si (1991), Figures et
Messages dans
SÖYLEŞİ: Görünmez Adam
(söyleşi: Kaan Özkan, albüm, 2001).
DERLEME: Yazı ve Yorum
(R. Barthes seçkisi, 1990).
ÇEVİRİ: Amok - Usta
İşçi (S. Zweig’dan, 1954), Arı Maya (W. Bonsels’ten, 1954), Tom
Amca’nın Kulübesi (E.H. Beecher-Stowe’dan, 1954), Malezya Tılsımı (1954)
- Tehlikeli Geçit (1957) (S.W. Maugham’dan), Jane Eyre (C.
Bronte’den, 1954), Taraskonlu Tartarin (1954) - Sapho (1959) (A.
Daudet’den), Yarına Dönüş (U. Sigrid’den, 1954), Bir Numaralı Evde
Olanlar (1955) - Ak Bıldırcın (1968) (J. Steinbeck’ten), Geçmiş
Günler (F. Carco’dan, 1955), Genç Kızlar (1955) - Kadınlara
Acıyın (1955) - İyilik Şeytanı (1955) - Cüzzamlı Kadınlar (1956)
- Bekârlar (1962) (H. de Montherlant’tan), Güzel Kadın Meyhanesi (1955)
- Ya Gerçek Olsaydı (1956) (R. Dorgeles’ten), Kedinin Masalları (1955)
- Duvargeçen (1956) - Kaz Baba (1960) - Konuşan Hayvanlar (1961)
- Yeşil Kısrak (1970) - Nuhun Gemisi (1979), Suluboya Kutuları
(1981) - Yağmur Yağdıran Kedi (1981) (M. Aymé’den), Kan (C.
Malaparte’tan, 1955), Kanatlılar (J. Kessel’den, 1955), Kolej Yılları
(V. Larbaud’dan, 1955), Yeryüzünde Bir Yolcu (J. Green’den, 1955), Katil
(1956) - Kaçak (1959) (G. Simenon’dan), Kül Kedisi (C.
Perrault’tan, 1956), Taşralı Kız (1956) - Diktatörün Kadını (1960)
- Evlilik (1965) (A. Moravia’dan), Madam Bovary (G.
Flaubert’ten, 1956), Büyük Sürü (J. Giono’dan, 1956), Colomba (P.
Mérimée’den, 1958), Küçük Prenses (F.H. Burnett’ten, 1958), Kar Topu (G.
de Maupassant’dan, 1958), Vatikan Zindanları (1958) - Dünya Nimetleri
(1959) - Ayrı Yol (1960) - Yeni Nimetler (1960) - Kalpazanlar
(1963) - Kadınlar Okulu (1967) (A. Gide’den), Pamuk Prenses (J.
Grimm’den, 1959), Kırmızı Zambak (A. France’tan, 1959), Uzaktan (1959)
- Duygusal Sürgün (1991) (Colette’ten), Kadın ve Kukla (P.
Louys’tan, 1959), Bella (J. Giraudoux’dan, 1960), Paris Sıkıntısı (C.
Baudelaire’den, 1961), Eugenie Grandet (1961) - Vadideki Zambak (1962)
- Goriot Baba (1972) (H. de Balzac’tan), Swann’ın Bir Aşkı (M.
Proust’tan, 1961), Çoban Prens (1962) - Cennet Bahçesi (1969) - Parmak
Kız (1972) - Karlar Kraliçesi (1973) (H.C. Andersen’den), Sisifos
Efsanesi (1962) - Tersi ve Yüzü (1963) - Başkaldıran İnsan (1967)
- Yaz (1994) - Sürgün ve Krallık (1996) (A. Camus’den), Kamelyalı
Kadın (A. Dumas’dan, 1963), Sinekler (J.P. Sartre’dan, 1963), Altenburg’un
Ceviz Ağaçları (A. Malraux’dan, 1966), İklimler (E. Herzog’dan,
1967), Politika ve Propaganda (J.M. Domenach’tan, 1969), Tolstoy’un
Hayatı (R. Rolland’dan, 1969), Kale (1970) - İnsanların Dünyası (1970)
(A. de Saint-Exupéry’den), Beckett: Tanrının Şerefi (J. Anouilh’ten,
1972), Eleştiri Kuramları (J.C. Carloni-C. Filloux’dan, 1975), Yaban
Düşünce (C. Levi-Strauss’tan, 1984), Kral Solomon’un Bunalımı (E.
Ajar’dan, 1985), Sevgili (M. Duras’dan, 1986), Yazının Sıfır Derecesi
(1989) - Çağdaş Söylenler (1990) - Göstergeler İmparatorluğu (1996)
(R. Barthes’tan), Hastane Günlüğü (G. Herve’den, 1992), Kısa
Düzyazılar (M. Tournier’den, 1993).
HAKKINDA: Zeynep Ankara /
Edebiyatın Sınırları Daralıyor (Milliyet Sanat, 15.2.1997), Behçet Necatigil /
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın
Yol Haritası (2000), Cemil Kavukçu / “Yalan”