Türkiye’nin ilk
kadın pilotu (D. 22 Mart 1913, Bursa - 22 Mart 2001, Ankara). Atatürk’ün manevi
kızlarından; Türkiye’nin ilk kadın pilotu ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu
olan Sabiha Gökçen, Bursa’da doğdu. Edirne Defterdarı olan babası Hafız İzzet
Bey ‘Jön Türk’ olduğu gerekçesiyle Bursa’ya sürülmüştü. Bursa Vilâyet Başkâtibi
olan Hafız Mustafa İzzet Bey ile Hayriye Hanım’ın kızı olan Sabiha, annesi ile
babasını küçük yaşta kaybetti. 1925’te Atatürk’ün Bursa’yı ziyareti sırasında
O’nunla tanıştı. Atatürk, zor koşullarda yaşayan Sabiha’yı, ağabeyinden izin
alarak evlât edindi. Sabiha; Çankaya İlkokulu, Arnavutköy Amerikan Koleji ve
Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde eğitim gördü. Hastalanınca Heybeliada ve
Viyana’da tedavi gördü. Paris’te Fransızca öğrendi. 1934’te kendisine Atatürk
tarafından Gökçen soyadı verildi.
Sabiha
Gökçen, 1935’te Türk Hava Kurumu’nun planör gösterilerinden etkilendi ve
Atatürk’ün desteğiyle Türk Kuşu Sivil Havacılık Okulu’na girdi. Ankara’da A. B.
Yüksek Planörcülük brövelerini aldı. Yedi erkek öğrenciyle gittiği Kırım’da
Koktebel Yüksek Planör Okulu’nu bitirdi. Atatürk’ün ısrarıyla Eskişehir
Havacılık Okulu’nda Sami Uçan ve Muhittin Bey’den özel uçuş eğitimi aldı. 25
Şubat 1936’da ilk kez motorlu uçakla uçtu.
Atatürk’ün
isteği ile özel eğitim aldı. Eskişehir Uçuş Okulu’nda 1936-37 döneminde eğitim
görerek askerî pilot oldu. Önce Eskişehir’deki I. Tayyare Alayı’nda görev
yaptı. Trakya ve Ege manevralarına görev aldı, 1937’de Dersim (Tunceli)
harekâtına katıldı. (Dersim harekâtı sırasında katliam yapıldığı iddiası 2012
yılında TBMM’de gündeme gelmiştir.) Kendisine aynı yıl Türk Hava Kurumu Murassa
(iftihar) Madalyası ve 30 Ağustos 1937’de askerî uçuş brövesi verildi.
Gökçen, 1937’de
Hatay sorunu nedeniyle, Atatürk’ün emriyle üniformasını giydi.
1938'de
uçağıyla beş gün süren Balkan Turu
yapan Gökçen’in ünü bu turla dünyaya yayıldı. Gökçen, Atatürk'ün
arzusu üzerine bu turu yanına bir makinist dahi almadan, tek başına
gerçekleştirdi. Vultee
tipi bir uçakla İstanbul’dan havalandıktan sonra Atina’ya, ardından Sofya ve
Belgrad’a gitti. Kendisine Yugoslav Genel Kurmay Başkanı tarafından “Beyaz
Kartal” nişanı verildi.
Sabiha Gökçen, manevi babası Atatürk’ün ölümünden
sonra ordudan ayrıldı. Türk Kuşu Uçuş Okulu’nda 1955’e kadar başöğretmen olarak
görev yaptı. 1940 yılında, Hava Okulu’ndan askerî öğretmen üsteğmen Kemal
Esiner ile evlenmişti, eşine kendi soyadını verdi. 1943’de eşini kaybetti.
1953 ve 1959
yıllarında davet edildiği ABD’ye Türk toplumu ve Türk kadınını tanıtmak
amacıyla giden Gökçen için büyük bir Amerika turu düzenlendi. Son uçuşunu 83
yaşındayken 1996’da Fransız pilot Daniel Acton’la yaptı. 1996’da havacılık
kariyerinin en büyük ödülünü aldı. Amerikan Hava Kurmay Koleji’nin mezuniyet
töreni için düzenlenen ‘Kartallar Toplantısı’nın onur konuğu olarak katıldığı
Maxwell Hava Üssü’ndeki törende “Dünya tarihine adını yazdıran yirmi havacıdan
biri” seçildi. Bu ödüle layık görülen ilk ve tek kadın havacı oldu. 2001
yılında doğum gününde öldüğünde 88 yaşındaydı.
Son yıllarda Sabiha
Gökçen’in Ermeni asıllı olduğu iddiaları ortaya atıldı.
2004 yılında Antep asıllı Ermenistan vatandaşı Hripsime
Gazalyan, Gökçen’in kendisinin teyzesi ve asıl adının Hatun Sebilciyan olduğunu iddia etti. Gazalyan’a göre Hatun, kız
kardeşi Diruhi ile birlikte Şanlıurfa’nın Saylakkaya
(Cibin) köyündeki yetimhaneye verilmiş, beş altı yaşlarında iken Atatürk
tarafından evlat edinilmişti.
Sabiha Gökçen’in
üvey kız kardeşi Ülkü Adatepe,
Gökçen’in akrabası olan eşi Öke Adatepe ve Gökçen’i yakından tanıyan gazeteci
Orhan Karaveli ile birlikte düzenledikleri basın toplantısında iddiaları
yalanladılar.
Sabiha Gökçen’in
aldığı diğer ödül, madalya nişanlar şunlardır: Türk Hava Kurumu’nun bir
numaralı Övünç (Murassa) Madalyası ve beratı, Yugoslav ordusunun en büyük
nişanı olan Beyaz Kartal Nişanı ve ordu brövesi, Romanya Ordusu Havacılık
Brövesi, Trakya ve Ege manevralarından dolayı verilen anı madalyaları, Türk
kadınının seçme ve seçilme hakkı kazanmasının 50. yılında TBMM’deki törende
verilen “Mesleklerinde Öncü Kadınlar” plaketi, Selçuk Üniversitesi’nin fahri
doktorluk payesi, THK tarafından 1989’da verilen altın madalya, 1991’de Uluslararası
Havacılık Federasyonu’nun havacılığın bütün dallarında üstün başarı gösteren
havacılara verdiği FAI Altın Madalyası, 1996’da ABD’nin Maxwell Hava Üssü’ndeki
törende ‘dünya tarihine adını yazdıran 20 havacıdan biri’ unvanı, Ordu ve
çeşitli dernek ve kuruluşların verdiği 28 adet plaket. Sabiha Gökçen’in, “Atatürk’le Bir Ömür Böyle Geçti” (1981)
adlı bir anı kitabı da vardır.
HAKKINDA:
Büyük Larousse Ansiklopedisi (1986),
Gelişim Hachette Ansiklopedisi (1983), Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi
(1999), Ana Britannica Ansiklopedisi (1992), Meydan Larousse Ansiklopedisi
(1998), İhsan Işık / TEKAA (2006).