Türkiye’nin ilk
kadın mühendisi (D. 1910, Manastır - Ö. 7
Ocak 2003, İzmir). Babası subay olan Sabiha (Rıfat) Gürayman, ilköğrenimini
Beşiktaş Esma Sultan İlkokulu’nda yaptı. Çocukluk yılları Kurtuluş Savaşı’nın zor
günlerinde geçti. 1925 yılında Nişantaşı Kız Ortaokulu’nu bitirdi. Öğrenimine
1927 yılına kadar İstanbul Kız Lisesi’nde devam etti. O yıl bir arkadaşının ve
matematik öğretmeninin teşvikiyle, son kez ortaokul öğrencisi alan Yüksek
Mühendis Mektebi (İstanbul Teknik Üniversitesi)’ne girdi ve 1933 yılında
bitirerek Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisi oldu.
Mühendislik
mesleğini seçmesinde Atatürk’ün, kızların mühendis olmalarını teşvik etmesi de rol
oynamıştır. 1933 yılında, bir başka kız öğrenci Melek Erbul’la birlikte Yüksek
Mühendis Mektebi’ni bitiren Gürayman; aynı yıl Ankara Nafia (Bayındırlık) Başmühendisliği
emrine atandı. 1934-35 yıllarında Ankara - Beypazarı yolundaki ve halen ona
atfen “Kız Köprüsü” diye bilinen kemer köprünün yapımında görev aldı. Bayan
olmasına karşın kendisini şantiyede kabul ettirerek, işçilerle ve yöre halkı
ile olumlu ilişkiler kurdu. 1935 yılında Bayındırlık Bakanlığı Teşkilat Kanunu
ile kurulan Yapı ve İmar İşleri Reisliği emrine atandı. Bu görevinde, çeşitli
resmi binaların mimari ve statik projelerini yaptı ve kontrol işlerinde
çalıştı.
Sabiha Gürayman,
1939 yılında yüksek mühendis Remzi Gürayman ile evlendi. 1941’de Koordinasyon
Bürosu ile bugünkü Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) inşaatının kontrol
şefliklerinde bulundu. 1945 yılında Anıtkabir’in inşaatı mühendisliği görevine
atandı. Bu göreve geldiğinde otuz beş yaşındaydı ve görevini meslek
yaşantısının en önemli eseri olarak kabul etti.
Yalnızca
mesleğinde başarılı olmakla yetinmeyen Gürayman, aynı zamanda sosyal yaşamda da
kalıcı izler bırakmış bir kişilikti. Fenerbahçe Spor Kulübü’nün de ilk bayan
voleybol oyuncusudur. Kendisi, okulunun takımında başladığı voleybol oyunculuğunu,
daha sonra Fenerbahçe voleybol takımında sürdürmüş ve orada erkek arkadaşları
ile birlikte pek çok resmi maça çıkmış, erkek takımında ilk kez oynayan kadın
sporcu olmuştur. Böylece daha o yıllarda mühendislerin yalnızca hesap yapan,
sosyal yönü olmayan kişiler olduğu düşüncesinin yanlış olduğunu göstermiştir.
Atatürk’ün
Anıtkabir’e nakil töreninden bir süre sonra Milli Eğitim Bakanlığı’nda görevlendirilen
Sabiha Gürayman, bu bakanlığın Yapı ve İmar İşleri Reisliği’nde Teknik
Müşavirlik kadrosuna getirildi ve bu görevden kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.
Çalışma hayatının ilk yıllarında adı “mühendis hanım” olarak geçiyordu. Öte
yandan “dağ başında bir şantiyede kadın mühendis olmaz” denilerek önü kesilmek
istenmişti. Yunanistan Başbakanı Venizelos’un “Bir kadın mühendis ha!” diyerek
hayretini çekip elini sıktığı Sabiha Gürayman, sosyal yaşamda da kalıcı izler
bırakmış bir kişilikti.
1963 yılında emekli olduktan sonra İstanbul’a yerleşen
Sabiha Gürayman, eşi Remzi Gürayman 1993’te ölünce de, çocuğu olmadığı için
İzmir’e taşınıp yeğeni Beyhan Susup’un yanına yerleşmişti. Yardımseverliğiyle
tanınan Gürayman, çalışma
hayatında elde ettiği tüm mal varlığını, yaşarken İstanbul Teknik Üniversitesi
Vakfı ile Fevzi Akkaya Temel Eğitim Vakfı’na bağışlamıştı. Bu vakıflar aracılığıyla burslar
vererek birçok şehit çocuğunun eğitim masraflarını karşılıyordu. Doksan
üç yaşında ölen Sabiha Gürayman’ın bir fotoğrafı Anıtkabir’e konulmuştur.
İzmir’in Bostanlı semtinde Doğançay Mezarlığı’nda
toprağa verildi.
HAKKINDA: İstanbul
Teknik Üniversitesi’nin 210., Sivil Mühendisliğin 100. Yılı, Mühendislikte 50.
Yıl (İTÜ Rektörlüğü, 1983), Türkiye’nin
ilk kadın inşaat mühendisi öldü (gazeteler, 8 Ocak 2003), Nedim Attila /
Kaybettiklerimiz Kazandıklarımız (web sitesi, erişim tarihi: 4 Ağustos 2007).