Osmanlı şeyhülislâmı, alim,
mutasavvıf (D. Nisan 1350, Fener / Teselya / Yunanistan - Ö. 1430, Bursa). Tam
adı Şemseddin Muhammed b. Hamza’dır. Teselya’nın bugün Yunanistan topraklarında
kalan Fener İlçesi’nde doğduğu için, Fenârî ünvanıyla anılır. Babası Mevlâna Hamza,
ünlü mutasavvıf Sadreddin-i Konevî’nin halifelerindendir.
Anadolu’da o devrin büyük
âlimlerinden Mevlânâ Alâeddin Esved ve Şeyh Cemaleddin Aksarayî’den ders
görmüştür. Mısır’da dinî ilimler, hey’et (astronomi) ve riyâziye (matematik)
okumuş ve kendisinden istifade edilmek üzere orada alıkonulmuştur.
Yıldırım Bâyezid ve Çelebi Mehmed
(rahmetullâhi aleyhimâ) zamanlarında Bursa’da talebe yetiştiren Molla Fenarî’nin
şöhreti o kadar yayılmıştır ki; Bursa, onun ilminden istifade etmek isteyen
ilim tâlipleriyle dolup taşmıştır. 1424 yılında II. Murad Hân onu, Bursa kadısı
ve şeyhulislâm tâyin etmiştir. Altı yıl devam ettirdiği bu vazifede iken,
devlet büyüklerinin hemen hepsi yüksek ilim ve fikirlerinden istifade
etmişlerdir.
Büyük âlim Molla Fenarî’nin gözlerine
ömrünün sonlarına doğru perde inip görmez oldu. Bir gece rüyâda Peygamberimiz
(s.a.v.)’i gördü. Resûlüllah Efendimiz ona, “Tâ hâ sûresini tefsir eyle”
buyurdu. O da cevaben, “Yüksek huzurunuzda Kur’ân-ı Kerim’i tefsir etmeğe gücüm
olmadığı gibi, gözüm de görmüyor” deyince, Peygamberimiz (s.a.v.) Efendimiz,
bir parça kumaşı gözlerinin üzerine koymuş, uyanınca Fenârî hazretlerinin
gözleri açılmış ve kumaş parçasını gözlerinin üzerinde bulmuştu. Bunun üzerine
şükür bâbında hacca gitmiş ve dönüşte 1430 yılında Bursa’da vefat etmiştir.
Bursa’da kendi yaptırdığı bir medrese ile bir câmii vardır. Mezarı câmiin
hazîresindedir.
Vefâtında 10 bin cildi aşkın kitap
bırakmış… Bıraktığı tefsirler, hâşiyeler ve temize çekemediği pek çok te’lif
risâleleri, daha sonraki asırlarda, Osmanlı ilim silsilesinin yolunu aydınlatmıştır.
Te’lifâtı arasında bilhassa usûl-i fıkha dâir, “Fusûlü’l-Bedâyi‘
li-Usûli’ş-Şerâyi‘” isimli eseri çok kıymetlidir. Bunu otuz senede
tamamlamıştır.
BAŞLICA ESERLERİ:
Tefsîrü Fâtiha, Enmûzecü’l-Ulûm,
Esâsü’t-Tasrîf, Avîsatü’l-Efkâr fî İhtiyâr-i Uli’l-Ebsâr, Risâle fî Beyâni
Vahdeti’l-Vücûd, Mühimmât-ı Fenârî, Şerh alâ Nusûs-ı Konevî, Şerh alâ
Miftâhü’l-Gayb-ı Konevî, Ta’lîkat alâ Istılahâti’t-Tasavvufiyye li’l-Kâşânî.
KAYNAKÇA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972),
Mustafa Aşkar / Osmanlı Devletinde Alim-Mutasavvıf Prototipi Olarak Şeyhülislâm
Molla Fenarî ve Tasavvuf Anlayışı (Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
Dergisi, sayı: 37), Molla Fenari Kimdir? (Fazilet
Takvimi, 6 Nisan 2000), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009) - Ünlü
Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of
Turkey’s Famous People (2013).