Osman Hulusi Efendi (Ateş)

Mutasavvıf, mütefekkir, bilgin, şair (D. 1914, Darende / Malatya – Ö. 14 Haziran 1990, Darende / Malatya). Aslı adı Osman Hulusi Ateş olup, halk arasında ve çeşitli kaynaklarda yaygın olarak Osman Hulusi Efendi ve Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi olarak geçmektedir. Soy bakımından 12. batından Somuncu Baba'ya oradan da Hz. Muhammed (sav) Efendimize ulaşan nesebiyle 36. kuşaktan Hz. Muhammed (sav)’in soyundan geldiği rivayet edilmektedir. Babası Es-Seyyid Şeyhzâde Hatip Hasan Efendi, annesi Seyyid İbrahim Taceddin-i Veli soyundan Fatıma Hanımdır. 1945-1987 yılları arasında 42 sene bilfiil Somuncu Baba Camii'nde görev yapmıştır.

Osman Hulûsi Efendi, aynı zamanda mutasavvıf ve şairdir. Gazel, ilahi, kaside, rubai ve müstezat türünden meydana gelen Divân-ı Hulûsi-î Darendevî adlı eseri ve yakınlarından başlamak üzere dostlarına yazdığı, nazım ve nesir şeklinde mektupların toplandığı Mektûbat-ı Hulûsi-î Darendevî ile Hutbeler adlı eserleri ünlüdür. Bu eserler kendisinin kuruculuğunu yaptığı Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı tarafından neşredilmiştir.

Tarihin derinliklerinde yaşayan, değişik yol ve metodlarla tüm insanlığa hizmet eden büyük mutasavvıflar, Mevlana, Somuncu Baba, Yunus Emre, Alaaddin Attar, Hacı Bayram-ı Veli, Akşemseddin, Abdurrahman-ı Erzîncâni, Fethullah-i Musûli, Taceddin-i Veli gibi Osman Hulûsi Efendi de kendi çağı olan 20. asırda insanlığa hizmet etmenin neşvesini, neşesini insanlık alemine göstermiş, bir insan ömrünün nasıl dolu dolu yaşanacağını, güzel ve örnek ahlâkı ile ortaya koymuştur. 14 Haziran 1990 yılında vefat eden Osman Hulusi Efendi'nin kabri, Somuncu Baba Türbesi ve Külliyesi haziresinde yer almaktadır.

Osman Hulûsi Efendi her konuşması hikmetlerle dolu, ilim ve feyiz saçan, şairane üslûpla âhenkli ve edebî kıymete haiz kelimeler bütünü olarak irad buyurmuştur. Kısa, özlü ifadelerle hakikati tavsiye etmiş, güzellikleri serdetmiş, Ahlâk-ı hamîdeyi anlatmıştır. Kelamıyla fiili hep aynı doğrultuda, aynı eksende olmuştur. Kur’anî emre uymuş, hakkı tavsiye etmiş,, nefsine uygulamadığı hiçbir şeyi başkasına tavsiye etmemiştir. Ruhî seciyesinin yüksekliği ile hutbe irad ederken anlattığı şeyleri ruhunda yaşayarak hareketleri ile de etrafına tebliğini etkili bir biçimde sergilemiştir.

ESERLERİ:

Osman Hulûsi Efendi, vefatından sonra geride 3 adet yazılı eser bırakmıştır. Bu eserlerden Divân-ı Hulûsi-i Dârendevî 1986 yılında kendileri hayatta iken basılırken, Mektûbât-ı Hulûsi-i Dârendevi ile Hutbeler adlı eserleri ise vefatından sonra Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı tarafından yayına hazırlanmıştır.

1- Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî:

Bir Nakşî mürşidinin eseri olarak ayrı bir ehemmiyet arz arz eden bu eser, zamanın şartları sebebi ile resmî tahsili ilkokuldan öteye geçmemiş bir insanın hususî tahsil ile, hele ilm-i irfan ve marifeti elde etmeye, bunu hulus ile tahsile yöneldiğinde, edebiyatta bile hangi seviyeye ulaşacağını göstermesi bakımından ayrıca önem taşımaktadır.

Çoğunluğu aruzla yazılmış ve gazellerden ibaret şiirlerin meydana getirdiği Dîvân-ı Hulûsi-i Darendevî'de hece ile yazılmış 60 kadar manzume ile on kadar müstezadın da yer aldığı görülmektedir. Bunlar arasında aruzla yazılmış ve aşktan bahseden gazellerde Fuzulî ve Niyaz-i Mısrî ifade ve edası, hece ile yazılmış olanlarda ise Yunus Emre tesiri açıklıkla görülmektedir. Bu bakımdan Osman Hulûsi Efendi'yi günümüzde bir Yunus takipçisi saymak mümkündür.

Osman Hulûsi Efendi, tebliğ için bir vasıta olarak kullandığı şiir ile tesirini daha devamlı ve müessir kıldığı gibi, vezni ve formlarıyla artık öldü denilen klasik edebiyatımızın, her türlü olumsuzluklara rağmen günümüzde de yaşayabileceğini ortaya koymuş, bunun da en iyi şekilde İslâm kültürüne hakkıyla vakıf olmakla ve tasavvufu bilmekle, hatta yaşamakla mümkün olabileceğini bizlere göstermiştir.

Tasavvufî Türk Edebiyatı çizgisinde yazdığı şiirlerini "Divân-ı Hulûsî-i Dârendevî" adıyla bir araya getiren Osman Hulûsi Efendi, bizzat kendisinin gözetiminde, Muhyiddin Tütüncü'ye Arap harfleriyle kaleme aldırtmıştır.

2- Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî:

Osman Hulûsi Efendi'nin Mektûbât'ında toplam 66 adet mektup bulunmaktadır. Bunların bir kısmı oğullarına, ebeveynlerine ve arkadaşlarına yazılmış, bazılarının da kime yazıldığı belli olmamaktadır. Osman Hulûsi Efendi, bu mektuplarıyla hem evlatlarına, hem de bütün Müslümanlara son derece gerekli nasihatlarda bulunmaktadır. Ayrıca da günümüz insanı için edep dersleri teşkil edecek uyarılar yapmaktadır.

Eserde toplam 66 mektup olup, bunların dışında; Rubailer, Müfredat, Tarihler, Osmanlıca el yazma orijinal metinlerde, hangi mektubun kime yazıldığını gösteren mektupların konular ve şahıslar fihristi ve sözlük bulunmaktadır.

3- Şeyh Hamid-i Veli Camii Minberinden Hutbeler:

Osman Hulûsi Efendi'nin, 1945 yılında babasının vefatından sonra başlayıp 1987 yılında emekli oluncaya kadar sürdürdüğü 42 yıllık İmam Hatiplik görevi çerçevesinde îrad etmiş olduğu hutbeleri içermektedir.

Osman Hulûsi Efendi'nin Şeyh Hamid-i Veli Camii'nde İmam ve Hatiplik yaptığı dönemde, irad etmiş olduğu bu hutbelerden, kendi özel kütüphanesinde yapılan araştırmalar neticesinde bir çok hutbe içerisinden seçilen 150 kadar hutbe, Osmanlıca metninden uyarlanarak günümüz Türkçesiyle yayına hazırlanmıştır.

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA: Yeni Tarama Sözlüğü (Haz: Cem Dilçin,1983), Ahmed Akgündüz / Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Âlîsi (1992) - Darende Tarihi (Said Öztürk, Yaşar Baş ile, 2002),, Mehmet Yılmaz / Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler (1992), M. Zeki Pakalın / Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (1993), Sahabeden Günümüze Allah Dostları (1994), Süleyman Uludağ / Tasavvuf Terimleri Sözlüğü (1995), Es-Seyyid Osman Hulûsi Ateş / Mektûbât-ı Hulûsi-i Darendevî (Haz. Mehmet Akkuş, 1996), Ahmet Kabaklı / Türk Edebiyatı (c.4, 1997), Ethem Cebecioğlu / Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü (1997), Fatma Sundal / Tarih ve Toplumsal Bilinç Önünde Hulûsi Efendi (Somuncu Baba ve Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Sempozyum Tebliğleri (1997), Mehmet Akkuş / Osman Hulûsi Efendinin Mektubâtı (1997), Es-Seyyid Osman Hulûsi Ateş /  Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî (Hazırlayanlar: M. Muhsin Kalkışım - Lütfi Alıcı - Ahmet Yenikale, 1997), İsmail Palakoğlu / Çağımız Mutasavvıflarından Es-Seyyid Osman Hulûsi Ateş'in Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara 1998) - Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendinin Edebi Cephesi (Somuncu Baba Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 6, Eylül 1995) - Gönüller Sultanı (2005), Es-Seyyid Osman Hulûsi Ateş / Şeyh Hamid-i Veli Minberinden Hutbeler (Haz. Resul Kesenceli, 2000), Ferit Devellioğlu / Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (2000), İskender Pala / Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü (2000), Musa Tektaş / Bülbülün Kırk Türküsü (2001), Es-Seyyid Osman Hulûsi Ateş / Seçme İlahiler (Cep Dîvânı, 5. Baskı, 2002), Zülfikar Güngör / Hulûsi Darendevî Dîvânında Hz. Muhammed (21 Haziran 2003, III. Darende Somuncu Baba Hulûsi Efendi Kültür Etkinlikleri Tebliğ Metni, 2003), İsmail Palakoğlu / Gönüller Sultanı Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (2004), Raziye Sağlam / Gülşenin Solmayan Gülü (2006) - Gül Kokusu (2006), Musa Tektaş / Muhabbet Gülleri (2006), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, 2007), www.hulusiefendivakfi.org.tr (04.05.2016).