İsmail Erünsal

Türk Dili ve Edebiyatı Profesörü, Araştırmacı Yazar, Akademisyen

Doğum
01 Mart, 1945
Eğitim
İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Burç

Akademisyen, Türk Dili ve Edebiyatı Profesörü, araştırmacı-yazar. 1 Mart 1945’de Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde doğdu. İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsünü 1968’de, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü 1969 yılında bitirdi.

İstanbul’da çeşitli kolej ve liselerde edebiyat öğretmenliği yaptı. Meydan Yayınevinin yayımladığı Meydan Larousse: Büyük Lugat ve Ansiklopedi ‘sinin Yayın Kurulunda çalıştı. 1974 yılında doktora eğitimi için İngiltere’ye gitti. Edinburgh Üniversitesi’nde J.R.Walsh’ın danışmanlığında Tâcî-zâde Cafer Çelebi Dîvânı 1 üzerine hazırladığı tezini 1977 yılında tamamladı.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü’nde 1977’de Yrd. Doç. Dr. olarak başladığı öğretim üyeliğini 1990 yılına kadar sürdürdü. 1982 yılında Doçent, 1988’de Profesör oldu. 1990-2006 yılları arasında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arşivcilik Bölümü Başkanlığını yürüttü. 1992-2000 yılları arasında aynı Üniversitenin Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde, 1997-2010 tarihleri arasında da Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde yönetim kurulu üyeliği yaptı.

1995 yıllarında Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu üyeliği, 1992-1994 yıllarında Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Danışma Kurulu üyeliğinde bulunmuştur. 1988 yılından itibaren de Turkish Studies Association’ın üyesidir. 1995’de Türk Tarih Kurumu Bilim Kurulu üyesi olan İsmail E. Erünsal 1991 yılında Türk Tarih Kurumu ödülüne, 2011 yılında da Türk kültürü alanındaki araştırma ve yayınları nedeniyle Elginkan Vakfı Türk Kültürü Araştırma Ödülüne layık görülmüştür.

1983 yılında İstanbul’da kurulan TDV İslâm Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü bünyesinde bugüne kadar 42 cildi yayımlanmış olan TDV İslâm Ansiklopedisi ‘nin te’lif ve redaksiyon çalışmalarına katkıda bulunmuştur. Halen ansiklopediyi yayımlayan TDV İslâm Araştırmaları Merkezi’nin yönetim kurulu üyesi olup İSAM Kütüphanesi’nin de ilmi danışmanlığını yapmaktadır. İSAM’da Sosyal Bilimler alanlarında çalışacak araştırmacıların yararlanabilecekleri 20.000 konu başlığına sahip bir Dokümantasyon Merkezi’nin kurulmasına öncülük etmiştir. Ayrıca Türkiye Üniversitelerinde İlâhiyat sahasında yapılan doktora ve yüksek lisans tezlerinin bibliyografik kontrolünü sağlamak amacıyla veritabanı oluşturulmasını ve 10.000 dolayında tezin bibliyografik künyeleri tespit edilerek kataloğunun hazırlanmasını sağlamıştır.

Osmanlı İmparatorluğunun çeşitli bölgelerinde tutulmuş kadı sicillerinin mikrofilm ve dijital kopyalarının İSAM Kütüphanesine kazandırılması için teşebbüste bulunmuş ve bu çalışmalar sonucunda yaklaşık 20.000 dolayında sicil İSAM arşivine intikal etmiştir.

TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) tarafından yayımlanan hakemli iki akademik dergi olan İslâm Araştırmaları Dergisi ve Osmanlı Araştırmaları Dergisinin Yayın Kurulu üyesidir. Ayrıca Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi ‘nin Yayın Kurulu üyesi olup makaleleri Osmanlı Araştırmaları, Libri, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, Türkiyat Mecmuası , İÜ Tarih Enstitüsü Dergisi, Journal of Turkish Studies, Erdem, İÜEF Kütüphanecilik Dergisi, Türklük Araştırmaları Dergisi, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Arşiv Araştırmaları Dergisi gibi dergilerde yayımlanmıştır.

Halen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesitesi ile İSAM’da görev yapan İ. E. Erünsal, Eski Türk Edebiyatı, Kültür Tarihi, Kütüphanecilik ve Arşivcilik sahalarında ilmi çalışmalarına devam etmektedir.

 

Prof. Dr. İsmail Erünsal’a “Necip Fazıl Ödülü” verildi

 

Star Gazetesi tarafından Necip Fazıl Kısakürek’in kültürel ve manevi mirasını yaşatmak amacıyla bu yıl ilki düzenlenen Necip Fazıl Ödülleri sahipleriyle buluştu. Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın teşrifleriyle, 2 Kasım’da İstanbul Haliç Kongre Merkezi Sadabad Salonunda düzenlenen görkemli bir törenle ödüller sahiplerine takdim edildi.

İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi ve İSAM Yönetim Kurulu Üyesi Sayın Prof. Dr. İsmail Erünsal, “Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar” eseriyle “Necip Fazıl 2014 Fikir Araştırma Ödülü”ne layık görüldü. Prof. Dr. İsmail Erünsal’a ödülünü Kültür ve Turizm Bakanı Ömer Çelik takdim etti.

Sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Haliç Kongre Merkezi’nde gerçekleştirilen “Star Gazetesi Necip Fazıl Ödülleri Takdim Töreni”nde yaptığı konuşmada, bir kitap aşığı olan, kültür ve medeniyet tarihine katkılar sunan, aynı zamanda sahip olduğu hazineyi öğrenci yetiştirmek suretiyle genç nesillere de aktaran İsmail Erünsal’ı tebrik etti.

 

Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar

 

Osmanlılarda entelektüel hayat üzerine arşiv kaynaklarına dayalı son derece önemli çalışmalar yapan Prof. Dr. İsmail Erünsal, 2013 yılının sonlarında yayımlanan “Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar” adlı son eserinde sahaflığın XVI. asırdan başlayarak yaklaşık dört asırlık tarihini ele aldı. İstanbul, Bursa ve Edirne’ye ait üç bin civarında mahkeme defteri taranarak elde edilen iki yüz civarında sahaf terekesi ve binlerce arşiv belgesinin kullanıldığı eser, Osmanlı kültüründe sahaflığın yeri, sahafların kitap temin etme süreçleri, ekonomik durumları, müşterileri, kitap fiyatları, kitap müzayedeleri, kitap kültürünün yaygınlaşmasında hattat, müstensih ve mücellitlerin rolleri, yabancılara yapılan kitap satışları gibi konularda benzersiz bir kaynaktır. İslâm Ansiklopedisi’nin hayata geçirilmesinde de önemli bir rol üstlenen Erünsal, hem bu eseri, hem de daha önce yayımlanmış eserleriyle Türk kültür tarihine ciddi katkılarda bulunmuştur.

 

BAŞLICA KİTAPLARI:

 

Müneccimbaşı Ahmed Dede, Müneccimbaşı Tarihi (Arapça aslından Türkçeleştiren.; İsmail Erünsal, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1974),

Kütüphanecilikle ilgili Osmanlıca Metinler ve Belgeler I-II (Haz: İsmail E. Erünsal, 1982, 1990),

The Life and Works of Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi, with a Critical Edition of his Dîvân (Doktora tezi, 1983),

Elvan Çelebi, Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi (Hazırlayanlar: İsmail E. Erünsal , A. Yaşar Ocak, 1984, 1995),

Türk Kütüphaneleri Tarihi II: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf        Kütüphaneleri (1988, 1991),

XV. XVI. asır Bayrami Melamiliği’nin kaynaklarından Abdurrahman el-Askeri’nin   Mir’atü’l-Işk’ı   / Abdurrahman el-Askeri (azırlayan İsmail E. Erünsal. 2003),

Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri: Tarihi Gelişimi ve Organizasyonu (2008),

İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu I (1953-2000), (İsmail E. Erünsal-Fatih Çardaklı-Mustafa Birol Ülker, 2008),

İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu II (2001-2007), (İsmail E. Erünsal-Fatih Çardaklı-Mustafa Birol Ülker, 2008),

Ottoman Libraries: A Survey of the History, Development and Organization of Ottoman Foundation Libraries, (edited by Cemal Kafadar – Gönül Alpay Tekin, 2008),

The Archivel Sources of Turkish Literary History, Turkish Sources LXXXV, Published Harvard University, 2008),

Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler (2010),

Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri (2014),

Elvan Çelebi, Menâkıbü’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi (2014),

The Evrenos Dynasty of Yenice-i Vardar: Notes & Documents (2010),

Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler (Heat W. Lowry ile birlikte, 2020).

 

KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007), Prof. Dr. İsmail Erünsal Kimdir? (ismailerunsal.com, 20.04.2020), Prof. Dr. İsmail Erünsal kitapları (idefix.com, kitapyurdu.com, kidega.com, 20.04.2020).

ESKİ TARZ SAHAFLIĞIN ZAMANI DOLDU

Sahafların kültür ortamında yetişen, akademik çalışmalarını o ortamlar sayesinde eriştiği evrak üzerinde inşa eden Osmanlılar'da Sahaflar ve Sahaflık kitabının yazarı Prof. Dr. İsmail Erünsal'la sahaflığın yakın tarihini ve geçirdiği dönüşümü konuştuk...

 

Başlıktaki bazılarımızın hemen itiraza yelteneceği bu cümle, 50'li yıllardan itibaren Sahaflar Çarşısı'na gitmeye başlamış, kendisi de bir dönem sahaf dükkanı işletmiş ve Osmanlı sahafları üzerine kitap yazmış bir isme, Prof. Dr. İsmail Erünsal'a ait. Erünsal, asırlardır süregelen bir geleneğin bugün evrildiği noktaya bakarak yapıyor bu tespiti. Zira meslek erbabı da, sattıkları kitaplar da, müşteri ve mecra da değişmiş durumda. Yeni zamanın ihtiyaçları, kendi tercihlerini doğuruyor. Size de olanı kabullenmek düşüyor...

İsmail Erünsal'ın Osmanlılar'da Sahaflar ve Sahaflık kitabı, 15 yıllık titiz bir çalışmanın ürünü. Mesleğin tarihsel gelişimini, dönemlerin yüksek kıymete sahip kitaplarını ve bu kitaplara kimlerin talip olduğunu bu eser aracılığıyla takip etmek mümkün. Ancak alan ve satanın kimliği, alınan ve satılan metaın sembolik değeri ne kadar yüksek olsa da Cumhuriyet dönemi sahaflığı hakkında yapılmış böyle bir çalışma henüz yok. Yakın tarihin takibini yapmak için hatıralara ve hafızalara muhtacız...

İsmail Erünsal'ın yolu, okuma yazma öğrenmeden önce düşmüş Sahaflar Çarşısı'na. Ve bu ilişki uzun yıllar kesintisiz devam etmiş. Sahafların kültür ortamında yetişen Hoca, akademik çalışmalarını da o ortamlar sayesinde eriştiği evrak üzerinde inşa etmiş. Tesbitlerini, bu birikim ve tecrübeden hareketle yapan İsmail Erünsal'la sahaflığın yakın tarihini ve geçirdiği dönüşümü konuştuk...

 

Hocam, günümüz sahaf ortamını geçmişle mukayese ettiğinizde karşımıza nasıl bir manzara çıkıyor?

 

Sahaflık denince bizim aklımızda Nizamettin Bey'in ya da Raif Yelkenci'nin dükkanları ve oralardaki yazmalar, eski Osmanlıca kitaplar canlanıyor. Biz Sahaflar Çarşısı'nda kıymetli eserler satıldığına şahit olduğumuz için sahaflığı öyle biliyoruz. Oysa sahaflık ikinci el kitap satma işidir. Eski sahaflar; kendileri de bir miktar âlim olan ve kitaptan anlayan insanlardı. Kitapları değerlendirebilirlerdi ve dükkanlarında iyi kitaplar tutarlardı. Öyle sahaf da, öyle kitapda kalmadı artık. Şimdi Müneccimbaşı Tarihi ya da Tacü't-Tevarih lazım olsa kolay kolay bulamazsınız. Kitap olsa da talep yok. Sahaflar gibi müşteri de karakter değiştirdi. Kitaplar biraz pahalandı. İnsanlar istenen paraları çıkarıp kolay kolay veremiyor. Ama biz veriyorduk.

 

Ne değişti?

 

O zamanki ilim adamı ile bugünkülerin yaklaşımları farklı. Eskiden kitap almak, kütüphane kurmak, o kitabı kütüphanede bulundurmak önemliydi. Başka yerde Tacü't-Tevarih okuyamazdınız çünkü. Kütüphaneye gidecek vaktiniz olacak, gittiğinizde kütüphane açık olacak... Kitapların fotokopisi de yoktu. Şimdi pek çok kitap elektronik ortamda mevcut. Sadece kitap meraklıları kitap alıyor, onların da sayısı çok azaldı. O insanlar okumaktan ziyade koleksiyon tamamlamak hevesindedir. Hatırlarım, Allah rahmet eylesin Kuru Kahveci Mehmet Efendi'nin oğullarından bir tanesi kitap meraklısıydı. Bir divan arardı mesela. 'Sende vardır!' dediğimizde 'Var ama bendeki nüshanın sağ tarafında bir sinek pisliği var. Temizini arıyorum' derdi. Eskiden parası olan insanlarda kültür de vardı. Şimdikiler araba, arsa, yazlık, kışlık alıyor. Zenginlerden kitap toplayan kimse kaldı mı bilmiyorum. Eskiden en az 15 - 20 kişi vardı. Kitapçılar onları bilir, kitap ayırırdı.

 

Tek başına sahaflığı konuşamıyoruz yani. Sosyo kültürel boyutları çerçeveyi genişletiyor...

 

Gayet tabii. Araştırmacıların ve kitap meraklılarının geçirdiği değişimden bağımsız değil. Bizim bildiğimiz sahaflar genellikle kitap meraklılarına hitap eden yerlerdi. Küçük dükkanları vardı. Kaliteli kitaplar bulundururlardı. Mesela İbrahim Manav yazma eser satardı. Ancak iki kişinin sığacağı 4 - 5 rafı olan ufacık bir dükkanı vardı. Ama koyduğu bütün kitaplar kıymetliydi. 1930'daki 40'lardaki sayı yoktu biz yetiştiğimizde. Şimdi de bizim zamanımızdaki kitaplar yok. Necati Bey para üstü olarak tanesi 1 liradan Osmanlıca Reşat Nuri Güntekin romanları seçtirirdi. Şimdi o romanların tanesi 100 lira.

 

Osmanlı dönemini yazarken pek çok belge kullanmışsınız. Cumhuriyet dönemi için benzer kayıtlar mevcut mu?

 

O yıllarda ne yaşandığını tespit etmek zor. Harf değişmiş, eski harfin ticareti de yok. Sahaflık gibi bir şey kalmamış tabii. Bırak kitap satmayı, ellerinde bile bulundurmuyorlar. Ancak belli kişilerin koleksiyonlarında bir şeyler var belki. İlk dönemlerde eski kitap pek değerli bir şey değil. Bildiğimiz manada sahaflık ancak 1940'larda, 50'lerde başlamış.

 

Ne kadar sürelik bir kesintiden söz ediyoruz?

 

Kesinti de yok aslında. Ders kitabı falan satmışlar. Sonra da öyle devam etmiş. Eskiden de sahafların önemli bir kısmı ders kitabı satardı. 30 dükkan varsa bunların 10 tanesinde falan eski kitap bulunurdu.

 

Meslek tanımında bir değişiklik olduğunu söyleyebilir miyiz?

 

Hacı Muzaffer (Ozak), "Sahaf, ölülerin kitaplarını dirilere satan kişidir." derdi. Değişiklik yok yani. İkinci el kitap satıyorlar neticede.

 

Peki o geçiş dönemini yaşayanlara ait hatırat türü kaynaklar var mı?

 

Yok, hayır. Hiçbir şey yok. Bizde zaten hatırat türü zayıftır. Ne Osmanlı döneminde ne de sonrasında böyle bir kayıt tutulmamış. 40'larda, 50'lerde kimse kitap almıyor. Kitaplar yerlerde sürünüyor. Bu kültürün yeniden canlanması zaman aldı. Eşimin ailesi İzmir'deydi, o vesileyle İzmir'e gidip geliyordum. Karşıyaka'da bir iki kitapçıdan eski kitap bulurdum. Kitapçılar bu kitapların kıymetini anlamıyordu. Bir keresinde o dükkanlardan birinde kalın yazma bir eser gördüm. Başı yok, sonu yok. Adam, 'Bunu da al, 5 lira!' dedi. Alıp ne yapacağım. Taşımak bile iş, baktım darılıyor mecburen aldım. Getirdim evde duruyor. Tıpla ilgili Arapça bir kitap. Birgün İbrahim Manav'ın dükkanında otururken bahsi geçti Acem Nihat ben doktorum, getir okurum dedi. Yazmadan anlardı. Getirdim, baktı ve '300 lira vereyim' dedi. 5 liraya aldığımı söylemiştim halbuki! Aradan 3 - 5 sene geçti. Birinin cenazesindeyiz, Nihat yanıma yaklaştı, cebime bir rulo koydu. 'Al arkadaş, bu senin. O kitaptan çok para kazandım!' dedi. Eve gidince baktım ki Hattat Hulusi Efendi'nin bir yazısıymış bana verdiği. Çok meşhur bir talik hattatı Hulusi Efendi. Benim anlamadığım yazmanın hatırası bu. Eski kitaba kimse para vermiyordu ki o zamanlar. O yüzden almak istememiştim. Bilen değerlendirebiliyordu ancak.

 

Sahaflara ne zaman gidip gelmeye başladınız?

 

İlkokula gitmeden önce. Allah rahmet eylesin Abdurrahman Şeref Güzelyazıcı hocaefendi Beyazıt Camii'nde vaaz verirdi. Babam da onu çok severdi. Pazar günleri beni alır götürürdü. 6 -7 yaşındayım. Gidip gelirken Sahaflar Çarşısı'ndan geçerdik. Cemaleddin Server Revnakoğlu'nu orada gördüm. Gözümün önüne gelir. Kırmızı bir elbisesi vardı. Üzerinde acayip bir cübbe, başında külah... İbnü'l Emin'i galiba bir kere gördüm. Bazen sergiden kitap da alırdık. Okuma yazma öğrendikten sonra dini kitaplar almaya başladım. Ilişki öyle devam etti. Fakülteye geldikten sonra da zaten İbrahim'in (Manav) dükkanından çıkmazdık. Dersten sonra gelir orada kitap karıştırırdık. Sonra Enderun'u kurduk. Orası bir ocak oldu. Çok gelen giden olurdu. Uzun bir sure orada vakit geçirdik.

 

50'lerin sahafları ve sahaf müdavimleri kimlerdi?

 

Çocuktum, çok net hatırlamıyorum. Raif Yelkenci'nin dükkanını dışarıdan görürdük. Hasır sandalyede oturan bir adam, 'O Raif Yelkenci!' derlerdi. Karşısındaki de bilmem hangi profesör. Dükkanında bir ya da iki sandalye vardı. Fazla kimse girip oturamazdı. Sahaflar Çarşısı'nın alt kapısının girişinde, Kapalı Çarşı'nın duvarındaydı yeri. Üniversiteye girene kadar sahaf dükkanına girecek statümüz yoktu. Ancak kapısından geçerken içeri bakardık. Müdavimlerin hepsi meşhur, piyasanın okumuş yazmış adamlarıydı. Necmettin Hilav Karayolları'nda mühendisti ama Arapça'ya lugat hazırlayacak kadar vâkıftı. Sahaflar Çarşısı'na gelirdi. Hilmi Yavuz, Abdullah Öztemiz Hacıtahiroğlu, Niyazi Ahmet Banoğlu, Adnan Erzi... Hepsini orada tanıdım. İbrahim'in (Manav) dükkanında her zaman iki üç kişi bulunurdu. Çay içer, onları dinlerdik.

 

Sahaflık 30'larda kaybettiği itibarı o yıllarda geri kazanmıştı öyle mi?

 

Sahaflar hiç bir zaman itibar kazanmadı. Bizim nezdimizde itibarı vardı o ayrı. Türkiye'de insanlar kitaba para vermez. Şimdi kitaplar, tablolar, yazılar para ediyorsa zenginler 'Bende de var!' diyebilmek için satın aldığındandır. Hattat Hamid'e 5 liraya yazı yazdırırdık. İki öğle yemeği parasına Türk ressamlarının tabloları satılırdı. Kimse yüzüne bakmazdı ki!.. Kitaplar da öyleydi. Bu tür şeylerin değer kazanması için toplumun belli bir seviyeye gelmesi gerekir. Geri kalmış toplumlarda tercihler farklıdır. Çok mühim bir belge buluyoruz ama ancak biz seviniyoruz. Tarihin bir bölümünü değiştirdiniz diyelim. Adam için hiç bir şey değişmiyor ki. Eskiden az da olsa okuyan bir kesim vardı, şimdi okumuyor insanlar.

 

Sahafların kıymetli kitap satmak yanında bir de kültür muhiti sağlama özelliği var. Bu ortamlara da devam ettiniz mi?

 

Gayet tabii, o fonksiyonu hep vardı. Osmanlı zamanında da varmış. Sahaf dükkanları aydınların gelip oturduğu, kitap baktığı, sohbet ettiği yerler. Bu kimliği şimdi de devam ediyor. Ancak artık insanlar dükkanlara gitmek yerine internetten alış verişi tercih ediyor. Şimdiki durumda internet alışverişi bir zaruret. Çünkü piyasadaki kitap sayısı çok fazla ve bunların hepsini bir dükkanda bulmanıza imkan yok. NadirKitap.com başlıbaşına sahaflık yapıyor. Siteye girip lazım olan kitabı arıyorsunuz, kimde olduğunu gördükten sonra fiyatlarını mukayese edip istediğinizi alıyorsunuz. Artık böyle olacak. Hayat tarzlarımız farklılaştı. Buna uygun mecralar doğması da doğal.

 

Sahaf dükkanlarında bir araya gelen muhitin size etkisi nasıl odu?

 

Çok tabii bir muhitti o. Biz talebeyken MTTB vardı. Ondan önce Aydınlar Ocağı, Milliyetçiler Derneği. Oralarda konferanslar olurdu. Hepsine giderdik. Milliyetçiler Derneği şimdiki Birlik Vakfı'nın bulunduğu yerdeydi. Hemen her akşam oraya gider çalışırdık. Müzisyen arkadaşlar çalar, söyler... Gece, 2'den, 3'ten sonra vapura yetişmek için yürüyerek Kabataş'a giderdik. Öyle bir hayattı. O muhitler bir ihtiyacın ürünüydü. Şimdi o hayatı devam ettirmek mümkün değil. Bugün o ortamlar varlığını sürdürse bile kimse gitmez.

 

Enderun Kitabevi'ni de o yıllarda kurdunuz değil mi?

 

Evet, Enderun da bir ihtiyacın neticesinde kuruldu. Bir araya gelecek yer lazımdı. Kitap bulursak rafa koyalım, aldığımız kitabı da yüzde 25 kârla satalım. Beklentimiz o kadardı. Yeni ortamlar doğmaya başlayınca insanlar dağıldı. Her şeyin bir zamanı var, yaşatamazsınız. Sahaflığın da öyle. Eski tarz sahaflığın zamanı doldu, küçük dükkanlardan elektronik ortama geçildi.

 

Sahaflarla sıkı ilişkiniz hangi tarihe kadar devam etti?

 

80'lerin başlarından itibaren sahaflara çok gidip gelememeye başladım. O tarihlerde ortam değişmeye başlamıştı ama eski usul iş yapanlar vardı. İbrahim Manav, Tunç, Hacı Muzaffer, İsmail devam ediyorlardı. Biz iş yoğunluğu sebebiyle gidemez olduk.

 

Osmanlı sahaflarının katalog yapmadıklarını belirtiyorsunuz kitabınızda. Cumhuriyet dönemi için böyle bir çalışma var mı?

 

Sahaflarda katalog yoktur. Yurtdışına kitap satan bir kaç müessesenin teksirle çoğalttığı özel çalışmaları vardı sadece. Dükkanlarda kitaplar yığın halinde durur. Sahaflar bilir hangi kitabın nerede olduğunu ama kayıt tutulmaz. Müşteri açısından da işin en zevkli kısmı odur. Gider eşelenirsiniz, karşınıza ilginizi çeken bir şey çıkarsa alırsınız.

 

Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik

 

Sahaf müdavimlerinde bir müddet sonra koleksiyonerlik zuhur eder. Siz koleksiyon yaptınız mı?

 

Yazma kitaplarım var. Basma almadım pek. Zamanında aldıklarımın çoğunu da dağıttım. Yazmaları da çalışsınlar diye meraklılara veriyorum. Benim yazmalardan epey tez yapan oldu.

 

Koleksiyonerliğe nasıl başlanır ve nasıl yol alınır?

 

Kitap koleksiyonerliğinin iki türü var ya yazma eser alacaksınız ya da basma. Her ikisinin de kuralları ayrı. Basma eser alan için taş baskı bir tercihtir. Başkası bulak baskısı biriktirir. Çok parası varsa Müteferrika takımı yapar. Akademisyense tarihleri toplar. Edebiyatçıysa tezkireleri, divanları toplar. Ben Osmanlı döneminde basılan divanları toplamıştım. Yazmada sanat değerine göre eser toplamış olsam şimdi çok zengindim. Biz sadece işe yarar mı, kullanır mıyım diye baktık. Bir kısmını da neşrettim. Bunlardan biri Mir'atü'l-Işk, Anadolu'da Melamilikle ilgili kaleme alınan ilk kitaptır. Dünyada tek nüsha.

 

Sizin bütçenizde biri için erişilebilir miydi fiyatı?

 

O kitap erişilmezdi aslında. İbrahim Manav'ın esnaflığı sayesinde alabiliyorduk. 'Al, yazarız deftere!' diyordu. Süleyman Nazif'in ailesinden 30 kadar yazma almıştı. 70'lerin sonlarında 27 bin lira gibi bir para vermişti yanlış hatırlamıyorsam. Ben içinden 5 kitap seçtim. '22 bin lira!' dedi. Aldım tabii. O paraya Marmara Ereğlisi'nde deniz kenarında 2 dönüm arsa alınıyordu. 2 - 3 senede ödedim. Ortalama alıcı kitap alırken, tezhibine, cildine, yazısına bakar. Oysa kıymetli yazmaların çoğu yüzüne bakılmayacak durumda. Batılıların aldığı kitaplar da öyle. Bu tür koleksiyonculuk biraz ilgi ve kültür istiyor. Zenginler pek girmiyor bu sahaya.

 

Yazma esere nasıl değer biçilir?

 

Yazma uzmanı olmak için elinizden en azından 3 - 5 bin kitap geçmesi lazım. Bu bir aşk meselesi. İlgili olmanız lazım. Ben ne öğrendiysem merakım sayesinde öğrendim. Bir yazma gördüğüm zaman içim bir garip olur. Hissediyorsun eline aldığın kitapta bir şey olduğunu. Türkiye'de yazmadan anlayan kimse yok. Bir aralar elimde bir İbn-i Arap Şah Tarihi vardı. Onu göstermek için Merhum Hilmi Türkmen'in Süleymaniye'deki deposuna gittim. Yerde bazı kitaplar gördüm. Süleymaniye Kütüphanesi'ne vermiş, bir sene tutmuş, sonunda işimize yaramıyor diye geri vermişler. O sıralarda Marmara Üniversitesi'nde çalışıyorum. Bizim dekan kütüphaneye kitap almak istiyordu. Yerdeki kitaplara baktım, aralarında tek nüsha bir kitap var. Ahmedi'nin Yusuf ile Zeliha'sı. Bildiğimiz Ahmedi değil, Azerbeycanlı başka bir Ahmedi. Süleymaniye'de bir sene kalmış ama anlamamışlar. Hepsini aldım. O kitabı 3 yıl sonra bir katalogda gördüm. Bizdeki nüshadan haberleri yok. Ellerindekinin tek nüsha olduğunu farketmedikleri halde 25 bin mark fiyat koymuşlar...

 

Sizin sahaflara devam ettiğiniz Osmanlı bakiyesi, devr-i kadîm insanlarından kimler vardı?

 

Eski devri görmüş insanlardan bir tek Raif Yelkenci vardı o yıllarda. Onun dükkanına girmeye statümüz yetmezdi. Hacı Muzaffer gibi o zamanın kıdemli isimleri ise Cumhuriyet devri adamlarıydı. Ama kitaptan anlarlardı. Nizamettin Aktunç'un dükkanının önünden geçiyordum birgün. 'Hoca gel sana bir kitap ayırdım!' dedi. Çıkardı, '200 lira!' 'Tamam', dedim. Sahafla pazarlık edemezsiniz. Bir kez pazarlık ederseniz bir daha kitap ayırmaz size. 15. asır güzel bir Tezkiretü'l-Evliya. Anlıyor ki ayırıyor! Renkli adamlardı onlar. Herbirinin nev'i şahsına münhasır özellikleri vardı. Her şey gibi sahaflık da zamanla çehre değiştirdi. Şimdi eski kitaplar yok, eski müşteri de yok. Ama yeni bir müşteri ve yeni kitaplar var. Onlara da sahaflık yapacak yeni mecralar var. Hayat tarzlarımız farklılaştı. Buna uygun mecralar doğması da doğal. Benim gibi bir adam internetten kitap okuyor. Eskiden öldürseler okumazdım.

 

Söyleşi: Ayşe Adlı

Fotoğraflar: İ. Bahtiyar İstekli

 

KAYNAK: Eski tarz sahaflığın zamanı doldu (nadirkitap.com, Kasım 2016).

 

 

Yazar: Röportaj

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör