İslâm bilgini, mutasavvıf (D. 27 Mart 1523, Balıkesir – Ö. 21
Eylül 1573, Birgi / Ödemiş / İzmir). Tam adı Şeyh Muhyiddin b. Pîr Ali b.
İskender er-Rûmî. İlk bilgilerini müderris olan babasından aldı. Daha sonra
İstanbul’a gelerek Küçük Şemseddin Efendi ve Ahîzâde Mehmed Efendi’nin
derslerine devam etti. Tasavvuf yolunda Bayramî şeyhlerinden Abdurrahman
Karamanî’ye bağlandı. Bir müddet İstanbul’da müderrislik yaptı. Edirne ve
Halep’te resmî görevlerde bulundu. Müderrisliği esnasında bir yandan da vaizlik
yaparak halkı bidat ve batıl inanışlardan uzak tutmaya çalıştı. Dönemin ünlü
şeyhülislâmı Ebussuûd Efendi’yi ve Kadı Bilâlzâde’yi yanlış bulduğu bazı fıkhî
görüşlerinden dolayı yazdığı eserlerle şiddetli bir biçimde eleştirdi.
Eleştirilerinin bir etkisi olmadığı düşüncesiyle resmî görevinden ayrılarak
Şeyh Karamanî’ye sığındı. Şeyhinin isteğiyle resmî görevinden aldığı paraları
hak sahiplerine dağıttı. Bu sırada II. Selim’in hocası Birgili Ataullah
Efendi’nin Birgi’de yaptırdığı yeni medreseye Karamanî’nin ve Atauullah
Efendi’nin tavsiyesiyle atandı. Ünü yayıldığı için Anadolu’nun her yerinden
talebeler buraya akın ettiler. Yazdığı eserler Kadızadeliler üzerinde etkili
oldu. Bir veba salgınında ölünceye kadar burada ders vermekle meşgul oldu.
ESERLERİ:
TEFSİR: Tefsîr-i Sûre-i Bakara.
TASAVVUF: et-Tarîkatü’l-Muhammediyye (çev. Celâl Yıldırım,
1979), Cilâü’l-Kulûb, Vasiyetnâme (yay. haz. Musa Duman, 2000).
DİLBİLİMİ: el-Avâmil, İzhârü’l-Esrâr, İmtihânü’l-Ezkiyâ,
Kifâyetü’l-Mübtedî.
FIKIH: İnkâzu’l-Hâlikîn, İkâzü’n-Nâimîn, es-Seyfü’s-Sârim,
Zuhru’l-Müteehhilîn ve’n-Nisâ (çev. M. Cemal Öğüt, 1947).
HADÎS: er-Risâle fi’l-Hadîs, ed-Dürrü’l-Yetîm.
KAYNAK: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972),
Şükran Fazlıoğlu / “Mehmed Birgivî” (Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar
Ansiklopedisi, c. I, 1999), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009).
