Yazar,
çevirmen (D. 1 Mayıs 1915, İstanbul - Ö. 14 Haziran 2000). Fecr-i Ati şairlerinden,
“Odalar’’ şairi Tahsin Nahit’in öz, Falih Rıfkı Atay’ın üvey kızı;
aktör-şair Cahit Irgat’ın eşi; şair Mustafa Irgat’ın annesidir. Falih Rıfkı
Atay’ın koruması altında büyüdü. Notre Dame de Sion’da başladığı ortaöğrenimini
yatılı öğrenci olarak Arnavutköy Kız Kolejinde tamamladı. İÜ Edebiyat Fakültesi
Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. İngiliz Edebiyatı dalında doktora
yapmak için gittiği Fransa’dan İkinci Dünya Savaşı nedeniyle (1940) geri döndü.
İkinci Dünya Savaşı’nın ilk aylarında Paris’te öğrenci iken gizli Polonya
Komünist Partisi üyesi arkadaşlarına yardım etti. Doktora öğrenimini
İstanbul’da tamamladı. 1941 yılında kurulan İÜ İngiliz Dili ve Edebiyatı
Bölümünde asistan, doçent (1947) ve profesör (1960) oldu. 1977 yılında emekli
oluncaya kadar bu kurumda öğretim üyeliğini sürdürdü.
Çeviriler
yapmaya öğretim üyeliği yıllarında başladı. Fakat asıl uzmanlık alanındaki
eserlerini emekli olduktan sonra yayımladı. Kendisini edebiyat dünyası ve kamuoyuna
tanıtan kitapları ise anıları oldu. Mustafa Kemal Atatürk’ten Nâzım Hikmet’e,
Neyzen Tevfik’ten Halide Edib’e, Falih Rıfkı’dan Sait Faik’e, Mehmet Ali
Aybar’dan Behice Boran’a ve Necip Fazıl’a kadar çok sayıda ünlü kişi bu
anılarda yer aldı. Thomas Malory, Henry Fielding, Balzac, Aldous Huxley, Graham
Greene, William Golding, John Galworthy, Herman Melville ve Shakespeare’den
çeviriler yaptı.
“Mîna
Urgan’ın hayatını anlatmaya bugünden başlaması bile bilincinin yaşanan
gerçekliğe ne denli bağlı ve bu gerçekliğin ne denli farkında olduğunun tanıtı
değil midir? ‘Günün’ penceresinden bakar geçmişe Mîna Urgan, ‘halini’ arz
ederken; çağrışımlar kimi kez Bodrum’da dost sofrasına, kimi kez Paris’e, Paul
Eluard’ın eşine, Dino’lara, ilk evladın doğuşuna doğru, anlamlı bir hayatın
işlevsel anı zenginliği arasında kolan vurur. ‘Yaşlı’ bugünün ağır rengine
janjanlar katan Mîna Hanım’ın anımsadıkları. Belki metni özellikle böyle
kurmuştur yazar; belki de beyninin işleyişini olanca doğallığıyla sunmuştur
bize. Anımsayışlar hep pırıltı katmaz mı günümüze...” (Erendiz Atasü)
“Mina
Urgan Bir Dinozorun Anıları ve Bir Dinozorun Gezileri adlarını taşıyan her iki
kitabında da çağdaş, uygar, insanlık tarihinin bugüne dek üretilmiş olduğu
sanat ve kültür değerlerini anlamak isteyen, bu mirasın insanlık için taşıdığı
önemi kavramış bir insan yapısını tarif etti. Okur, Mina Urgan’ın esprili ve
dürüst kaleminden anlatılan anılarla, yakın kültürel tarihimizde bir gezinti
yaparken, aynı zamanda ülke sorunlarına duyarlı ve toplumsal hayatla yakından
ilgili portreleri de tanıdı. İnsani zaaflarıyla birlikte anlatılan bu
portrelerin büyük çoğunluğu, günümüzde ‘dinozorik’ bulunan insanlık değerlerini
özümsemiş portreleri. Aynı zamanda genç bir cumhuriyetin entelektüel tarihine
de ışık tutuyordu.” (Ayfer Tunç)
“Rahat
bir kadın Urgan, çünkü hesapsız-kitapsız bir yazar Urgan, ayrıca da içten ve
mütevazı ve galiba en önemlisi, solcu bir kadın Urgan. Kendi solculuğunu hafife
alan, eleştiren ama solculuktan ödün vermeyen örnek bir aydın portresi çiziyor.
Her ne kadar yeni yetme sağcılarla eski çürük solcuların dinozor etiketini,
anlamını ters yüz ederek kabullense de, Urgan’ın kimi satırlarında (bilhassa
cenazeler ve cezaevi ziyaretlerini anlattığı bölümler ile 1 Mayıs sahnesinde),
20 yaşındaki insanların heyecanı var. Tanrıtanımazlıktan anti-globalciliğe
kadar sol için tayin edici değerleri savunurken müthiş sade, ama bir o kadar da
sağlam ve ikna edici gerekçeler getiriyor.” (Ragıp
Duran)
ESERLERİ:
İNCELEME:
Shakespeare ve Hamlet (1984), Edebiyatta Ütopya Kavramı ve Thomas
More (1984), İngiliz Edebiyatı Tarihi (5 cilt, 1986-1993), Virginia
Woolf (1995), D.H. Lawrence (1997).
ANI: Bir
Dinozorun Anıları (1998), Bir Dinazorun Gezileri (1999), Elizabeth
Çağı Tiyatrosunda Soytarılar, Sir Thomas More ve Shakespeare (2 cilt).
ÇEVİRİ:
Tom Jones: Sokakta Bulunmuş Bir Çocuğun Hikâyesi (H. Fielding’den, 4
cilt, 1945-46), Otuz Yaşındaki Kadın (H. Balzac’tan, 1946), Arthur’un
Ölümü (J. Malory’den, 4 cilt, 1948), Troilos ile Kressida (W.
Shakespeare’den, S. Eyuboğlu ile, 1956), Ses Sese Karşı (A. Huxley’den,
2 cilt., 1961-62), Utopia (T. More’dan, ortak çeviri, 1964), Moby
Dick (H. Melville’den, S. Eyuboğlu ile, 1964), Uygarlık (C.
Bell’den, ortak çeviri, 1966), Sineklerin Tanrısı (W. Golding’den,
1979), Forsyte Efsanesi (J. Galsworthy’den, 1980), Yıkılış (G.
Green’den, 1982), Yalınayak Sokrates (M. Anderson’dan, 1985).
HAKKINDA:
Alpay Kabacalı / Kültürümüzden İnsan Adaları (1995, s. 174-177), Osman Şirvan /
‘Bir Dinozorun Anıları Üzerine Bir Dinozorun Notları’ (Kitap Zamanı, 8.5.1998),
Ragıp Duran / Soylu Sevimli Solcu (Virgül, Eylül 1998), Erendiz Atasü / Yiğit
ve Bilge Kadın (Cumhuriyet Kitap, 10.12.1998), Ayfer Tunç / Dinozor Bize Ne
Öğretti? (Cumhuriyet Kitap, 9.12.1999), Tatyana Moran / Dün, Bugün (2000),
Mehmet Nuri Yardım / Edebiyatımızın Güleryüzü (2002) - Yazar Olacak Çocuklar
(2004).