Mihri Belli

Düşünür, Siyasetçi

Doğum
Ölüm
16 Ağustos, 2011
Eğitim
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Mississippi Üniversitesi İktisat Fakültesi
Diğer İsimler
E. Tüfekçi
Mütefekkir, siyaset adamı (D. Aralık 1916, Silivri / İstanbul – Ö. 16 Ağustos 2011, İstanbul). Yazı ve kitaplarında zaman zaman E. Tüfekçi imzasını da kullandı. Kurtuluş Savaşı yıllarında Trakya Direnişi’ni yönetenlerden Urfalı Mahmut Hayrettin Beyin oğludur. İstanbul’da Robert Koleji bitirdi ve İÜ İktisat Fakültesi’nde okudu, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’de Mississippi Üniversitesi İktisat Fakültesi’ni bitirdi (1939). Marksist düşünce ve devrimci eylemlerle 1936’da ABD’deki öğrenciliği yıllarına tanıştı. Orada gençlik ve işçi hareketlerine katıldı. Bir süre Mississippi’de zenci yarıcılar arasında çalıştı.
Mihri Belli, 1940 yılında Türkiye’ye dönerek gizli Türkiye Komünist Partisi (TKP) ile ilişkiye geçti. Türkiye o yıllarda tek parti CHP’nin yönetimi altındaydı. İkinci Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında Alman zaferlerinin etkisi altında kalan CHP, Sovyet dostluğu politikasından ayrılmıştı. O yıllarda Türkiye’de tek muhalefet partisi gizli Türkiye Komünist Partisiydi. Belli, TKP ile ilişki kurdu ve parti saflarına katılarak siyasi çalışmalarına başladı. 1942 yılının sonlarında TKP’nin Merkez Komite üyeliğine getirildi. 1943-44 yıllarında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde Ord. Prof. Fritz Neumark’ın asistanlığını yaptı. Orada İlerici Gençler Birliği’nin kurucu ve örgütleyicilerinden biri oldu. 1944 yılında İlerici Gençler Birliği kovuşturmasında tutuklandı, iki yıl hapis ve sürgün cezasına çarptırıldı.
Belli, 1946’da yurtdışına çıktı, Yunan İç Savaşı’na gerilla olarak katıldı. Demokratik Ordu saflarında tabur komutanlığına kadar yükseldi. Çatışmalarda iki kez yaralanarak Bulgaristan ve Sovyetler Birliği’nde tedavi gördü. 1950’de Türkiye’ye pasaportsuz girmekten ve silah bulundurmaktan tutuklanarak kısa süre hapis yattı. 1951 tevkifatında yine tutuklandı, yargılanarak yedi yıl hapse mahkum oldu (1951-58). Cezasını tamamladıktan sonra “Yeni Yol”, “Türk Solu”, “Yön”  (E.Tüfekçi adıyla) ve “Aydınlık” dergilerinde, daha çok takma adlarla, yazılar yazdı.  
Mihri Belli ilk kez 1960’larda yasal olarak, kendi adıyla konuşma ve yazma olanağını elde etti. “Türk Solu” ve “Aydınlık Sosyalist Dergi” adlı yayın organlarının çıkarılmasına yardımcı oldu. Bu arada konuşma ve yazılarından dolayı iki kez tutuklandı, aylarca hapis yattı. Kine bu dönemde ünlü Milli Demokratik Devrim (MDD) tezlerini geliştirdi. Arkadaşlarıyla birlikte kitlesel bir nitelik kazanmaya başlayan gençlik hareketinin Deniz Gezmiş, Mahir Çayan, Hüseyin İnan gibi liderleriyle ilişkiye geçti. MDD kısa süre içinde solcu gençlik hareketleri içinde önemli bir etkinlik sağladı ve Türkiye’de, “68 Kuşağı” gençlik hareketinin devrimci ve Marksist bir nitelik kazanmasında rol oynadı.
 Belli, 12 Mart 1971 askeri muhtırasının ardından yakalanmamak için yurt dışına çıktı ve bir süre Filistin Kurtuluş Örgütü’nün konuğu oldu. Ardından Türkiye’ye geldi ama birkaç ay sonra tekrar yurtdışına çıkarak Batı Avrupa’ya gitti. Orada bir süre kalarak “Yurtsever” dergisinin yayınlanmasına yardımcı oldu. Bülent Ecevit’in önderliğindeki CHP’nin en büyük parti olarak çıktığı 1973 Genel Seçiminde Türkiye’deydi. 1974 Af Yasası’ndan sonra arkadaşlarıyla birlikte Türkiye Emekçi Partisi (TEP)’ni kurdu (1975). Parti kurulur kurulmaz Sıkıyönetim Mahkemesi savcılığı kovuşturma açarak partinin program ve tüzüğündeki Kürt sözcüğünün kaldırılmasını istedi. Aradan yıllar geçtikten sonra Anayasa Mahkemesi harekete geçti, TEP’i, Kürtlere eşit haklar verilmesini savunduğu için kapattı. 1979 yılında kendisine bir suikast girişiminde bulunularak ağır biçimde yaralandı. 
Mihri Belli 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra yurtdışına çıktı (1981). Bir süre Ortadoğu ülkelerinde kaldı ve Faşizme Karşı Birleşik Direniş Cephesi’nin kuruluşuna katıldı. Oradan İsveç’e geçti... Tüm bu süreç boyunca Kürt hareketini yakından izledi. 1992’de Türkiye’ye döndü. 1997’de Abdullah Öcalan ile buluşarak Kürt sorununun federasyona gidilmeden de üniter devlet çatısı altında, eşitlik temeli üzerinde gönüllü birliğin kurulabileceği konusunda görüş birliğine vardıkları söylenen bir görüşme yaptı. Bu görüşme tutanakları sonradan kitap olarak yayımlandı.
Belli, 1996’da Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP), 2002’de de Sosyalist Demokrasi Partisi (SDP)’nin kurucuları arasında yer aldı. 3 Kasım 2002 Genel Seçimlerinde Demokratik Halk Partisi (DEHAP)’nden İstanbul birinci bölgeden milletvekili aday oldu. Türkiye’de en önemli temel ve birinci sorununun Kürt meselesi olduğunu savunuyordu. 
Mihri Belli’nin elli yıl önce hapiste yaptığı portreler 2005 yılında, “Hapishaneden Çizgiler” adıyla sergilendi. Toplam on bir yıl hapis, on sekiz yıl zorunlu sürgün yaşadı. 2006 yılında 90’ıncı yaşı kutlandı. 29 Aralık 2007 tarihinde SDP’den istifa etti ve 2008 yılında, bu partiden ayrılanlarla birlikte İşçilerin Sosyalist Partisi (Sosyalist Parti)’nin kuruluşunda görev aldı. 
Türkiye sosyalist hareketinin kurucu liderlerinden, Türkiye Komünist Partisi (TKP) Merkez Komite üyesi, Milli Demokratik Devrim (MDD) hareketinin ve 68 Devrimci Gençlik kuşağının teorisyeni ve önderi, Türkiye Emekçi Partisi (TEP) Genel Başkanı, Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) ve Sosyalist Demokrat Parti (SDP) kurucusu, “Emek, Barış, Demokrasi Bloku” milletvekili adayı, Sosyalist Parti Onursal Başkanı Mihri Belli, 16 Ağustos 2011 tarihinde solunum yetmezliği nedeniyle İstanbul Göztepe’deki evinde yaşamını yitirdi ve Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi. 
Mihri Belli, 1965’de Doğan Avcıoğlu ile çevirdiği Sosyalizm ve İslam adlı kitaba yazdığı önsözde, aydınlarımızın Batı’yı ezberlediklerini, kendi kültürü ve tarihini, klişeleşmiş üç-beş sözcük dışında hiç bilmediğini, bunun utanılacak bir durum olduğunu yazmıştı.
ESERLERİ:
DÜŞÜNCE-ARAŞTIRMA-İNCELEME: Rigas’ın Dediği (Türkçe – İngilizce), Eine Analyse der türkischen Linken (Türk Solu - Dün Bugün. Almanca - Türkçe – İngilizce), Türkiye: Yapı - Ulusal Sorun (Türkçe – İngilizce), Savcı Konuştu: Söz Sanığındır (1962), Milli Demokratik Devrim (1968), Yazılar (1969), Devrimci Hareketimizin Eleştirisi 1961-I971 (1977), TKP’nin Tarihsel Konumu (1978), Solda Birlik İçin (1978), Türkiye Emekçi Partisi Davası (1980), Yunan İç Savaşından Gerilla Anıları: Rigas’ın Dediği (1987), İnsanlar Tanıdım (anılar, 2 c., 1988), Gurbetten Notlar: Türkiye Solu, Yaratıcı Marksizm ve Dünya Üstüne (1996), Yunan İç Savaşı’ndan Gerilla Anıları (1998), İnsanlar Tanıdım - Mihri Belli’nin Anıları 1 (1999), İnsanlar Tanıdım - Mihri Belli’nin Anıları 2 (1999), Esas Hadise O Kiraz Ağaçları (2003), Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi (2004), Hapishaneden Çizgiler (2005).
ÇEVİRİ: İslam ve Sosyalizm (E. Tüfekçi adıyla, Doğan Avcıoğlu ile birlikte, 1965).
KAYNAKÇA: Büyük Larousse: Sözlük ve Ansiklopedi (c. 3, 1986),Vitrindekiler / Gerilla Anıları-Yunan İç Savaşından (Cumhuriyet Kitap, 20.8.1998) - Türkiye Yunanistan Nüfus Mübadelesi (Cumhuriyet Kitap, 24.2.2005), Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi / Mihri Belli (Cumhuriyet Kitap, 3.3.2005), İhsan Işık / / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör