Yazar, Türkolog (D. 7 Kasım 1917, Petrograd / Rusya – Ö. 8 Ocak
2009, Strasbourg / Fransa). Babası Azeri Türkü, annesi Rus’tur. Farklı iki
milletten doğan İrene, babasından Azeri Türkçesi, annesinden Rusça, İngiliz
olan bakıcısından ise İngilizce öğrendi. İlk ve ortaöğrenimini gördüğü
Paris’te, eserlerinde kullandığı dil olan Fransızcanın yanında Grekçe ve
Latinceyi öğrendi. Bu dillere daha sonra Almanca ve İtalyancayı da ekledi.
Lise öğreniminin ardından Paris Edebiyat Fakültesi (Sorbonne)’ne
girdi. Aynı zamanda Yaşayan Doğu Dilleri Ulusal Mektebi’nde Türkçe ve Farsça
bölümlerine devam etti. 1954’te Düstûrnâme-yi Enverî adlı
çalışmasıyla üniversite eğitimini tamamladı. Üniversite yıllarında Türkoloji’ye
ve Fars etütlerine merak saldı. Bu yüzden Fransız Türkolog Jean Denny ve bir
başka şarkiyatçı Cloude Cahen’in öğrencisi oldu. Diğer taraftan da şark dilleri
okulunda Dr. Adnan Adıvar’ın derslerine devam ederek Türkçesini geliştirdi.
İrene Melikoff, İran kültürü, Rus edebiyatı ve tarihiyle de uğraşmakla
beraber, Türkloji’yi temel uğraş alanı seçti. 1968 yılında hocası Claud
Cahen’in ölümüyle boşalan Strasburg Türk Etütleri Enstitüsü’nün direktörlüğüne
atandı. Daha önce kurulmuş olan enstitü Melikoff’la birlikte, birçok
sempozyumun yapıldığı dünyanın en saygın ocaklarından biri haline geldi. 1970
yılında enstitünün yayın organı olarak kurduğu Turcica dergisi, o zamana kadar Türkiye’de Fuad Köprülü’nün
İstanbul’da yayımladığı Türkiyat Mecmuası istisna edilirse,
uluslar arası planda, üstelik batı dillerinde yayın yapan ilk Türkoloji dergisidir.
Ömrünün büyük bir kısmını Alevilik-Bektaşilik üzerine çalışarak
geçiren yazar, yayımladığı sayısız makalenin yanı sıra, başta Ahmet Yesevi,
Fazlullah Hurufi ve Seyyid Nesimi üzerine yazılmış olan Uyur İdik Uyardılar, Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe, Türk Sufizmi’nin
İzinde ve Kırklar Sofrası gibi
alanında yetkin eserler verdi. Ayrıca seyahatler, düzenleyici veya katılımcı
olarak bilimsel toplantılar yapan Melikoff, Türkoloji ve Fars etütlerinde
aralarında bugün Fransa, Tunus, Cezayir, İran ve Türkiye‘den Ahmet Yaşar Ocak,
Michel Balivet, Thierry Zarcone, Stephan de Tapia, Refet Yinanç, Erdal Yavuz
gibi daha birçok akademisyen yetiştirdi. Osmanlı Dönemi Öncesi ve Osmanlı
Dönemi Eğitimi Uluslararası Komite (CIEPO) Başkanlığı, Türkoloji Gelişim
Derneği Başkanlığı, Paris Asya Toplumu Derneği Üyesi Alsace Lorraine Bölgesi
Başkanlığı, Paris Dil Derneği Üyeliği, Ernest Renan Derneği Üyeliği
görevlerinde bulundu. İran Milli Eğitim Bakanlığı Onur Ödülünü (1973), Türkiye
Devlet Bakanlığı Onur Diplomasını (1973), Türk Tarih Kurumu Onur Madalyasını
(1982), Mevlana Anma Töreni Onur Madalyasını (1982), Strasbourg Üniversitesi
Onur Madalyasını (1992) aldı. Bakü ve Selçuk üniversiteleri tarafından
Melikoff’a fahri doktora unvanı verildi.
“Çok iyi bir dil
donanımı vardı, bugünkü Türkologlardan çok daha iyi Türkçe bilirdi. Melikoff’un
özellikle Aleviler için kutsal bir ay olan Muharrem ayında ölümünü manidar
bulmaktayım.” (Prof. İlber Ortaylı)
“Meslekler o mesleğe
mensup pek çok kişi tarafından icra edilir, ama onlar içinde bazıları vardır
ki, icra ediş tarzıyla, mesleki titizlik ve duyarlılıklarıyla, yaptıkları
katkılarla, uyguladıkları yöntemlerle diğer meslektaşlarından ayrılır ve adeta
meslekleriyle özdeşleşir. İrene bu tip bilim insanlarından biriydi.” (Prof. Ahmet Yaşar Ocak)
BAŞLICA ESERLERİ:
Le Destan d'Umur Pacha (Umur Paşa destanı, 1954), Le Geste de Melik Danişmend
(Danişmendname, 2 Cilt, 1960), Abu
Muslim le "Porte-Hache"
du Khorasân, dans la tradition pique Turco-İranienne (Türk-İran epik geleneğinde Horasan "Teberdar"ı Ebu
Müslim, 1962), Kırklar Sofrası, Efsaneden
Gerçeğe Hacı Bektaş, Melik Danişmend, Umur Paşa Destanı, Türk Sufizminin
İzinde, Uyur İdik Uyardılar, Türk Sufiliği ve Destandan Efsaneye, Kırklar
Sofrası.
KAYNAK: Büyük Larousse (c.
13, s. 7977, 1986), Türkiye Kültür ve Sanat 2010 Yıllığı (2010), Türk
Kültürünün Büyük Araştırmacısı İrene Melikoff (turkocakları.com.tr, 23.4.2010),
Iréne Melikoff Hakka yürüdü.. (alevi.dk, 23.4.2010), İhsan Işık / Resimli ve
Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12,
2015).
