Osmanlı devlet adamı, sadrazam, düşünür, bilgin, tarihçi, yazar ve çevirmen (D. 1851, Şam – Ö. 9 Ağustos 1900, Nişantaşı / İstanbul). Afyonkarahisarlı Albay Mustafa Asım Bey’in oğludur. Babasının görevi nedeniyle bulunduğu Şam’da doğdu. Mekteb-i Harbiye (Harp Okulu, 1870)’den birincilikle kurmay yüzbaşı olarak çıktı. 1871’de de Harp Akademisini bitirdi. Kurmay yüzbaşı rütbesiyle katıldığı ordudaki ilk yıllarında sarayın ilgisini çekerek, binbaşılığa yükseldi. Bu dönemde Ruslarla yapılan Ezerçe Savaşı’na Aziz Paşa’nın kolordu kurmay başkanı olarak katıldı. Aziz Paşa’nın şehit düşmesi üzerine kolordunun komutasını üzerine aldı ve yararlıklar gösterdi. Katıldığı sonraki savaşlarda da aynı şekilde başarılar gösteren Ahmet Cevat, 1878 yılında albaylığa, 1884’te tuğgeneralliğe yükseldi.
Çok sayıda nişan ve madalya
ile ödüllendirildi. Kaynaklarda, Ahmed Cevad Paşa’nın, yerli ve yabancı
devletlere ait tüm nişanları kazanan tek paşa ve devlet adamı olduğu
söylenmiştir. 1892 yılında Abdülhamit’in en güvendiği komutan olarak
sadrazamlığa getirildi. Bir süre sonra azledilerek mareşal rütbesiyle Girit
Komutanlığına, 1898 yılında Şam’daki 5. Kolordu Komutanlığına atandı. 1900
yılında döndüğü İstanbul’da öldü. Fatih’teki
Emir Buhârî Türbesi karşısındaki özel türbeye gömülmüştür.
4.9.1891-8.6.1895
tarihleri arasında toplam üç yıl, dokuz ay, dört gün Sadrazam (Başbakan)’lık
yaptı. Dârülaceze binalarının temeli onun sadrazamlığı döneminde atılmış ve
bugün Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığına ait merkez binayı inşa ettirmişti.
Mükemmel
Arapça ve Fransızca bilen Ahmed Cevad
Paşa, askerlik ve devlet görevleriyle birlikte tarih yazarlığını da sürdürdü.
Verdiği eserler arasında en önemlisi,
1882’de yayımladığı Tarih-î Askerî-i Osmani (Osmanlı İmparatorluğunun
Askerî Tarihi)’dir. Bu eserde Osmanlı Devletinin kuruluşundan yeniçeriliğin
kaldırılışına kadarki olaylar anlatılmaktadır. Bir süre Ceride-i
Askeriye adlı derginin başyazarlığını yaptığı gibi, 1879 yılında başlayarak yirmi dört sayı Yadigâr adlı bir de dergi
yayımlamıştı. Binlerce ciltlik özel
kitaplığı Millî Kütüphane’ye bağışlandı.
BAŞLICA
ESERLERİ:
TELİF: Malûmatu'I-Kâfiye fi Memaliki'l-Osmaniye (1872), Tarih-i Askerî Hülasası (1874), Tarih-i Askerî-i Osmanî (1882), Sadova Muharebesine Kadar Muhtasar Tarih-i Askeri,
Riyâziyenin Mebâhis-i Dakikası, Kimyanın Sanayie Tatbiki, Semâ, Telefon.
ÇEVİRİ: Semâ yahud Kozmografya (Fabr’dan,1880).
KAYNAK:
İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), İrfan Ünver Nasrattınoğlu / Afyonkarahisarlı Şairler Yazarlar Hattatlar
(1971), Yurt Ansiklopedisi (1. cilt), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve
Ansiklopedisi (Cilt: 5).
