Oruç Bey

Osmanlı tarihçisi (D. ?, Edirne – Ö. 1503’ten sonra). Tam adı Adilü’l-Kazzâz el-Edirnevî’dir. Kaynaklarda Edirneli Oruç, Oruç bin Adil olarak da yer almaktadır. Kendi eserinin dışında hayatı hakkında bilgi edinilebilecek pek bir kaynak yoktur. Doğum yılı tam olarak bilinmemekle birlikte Fatih Sultan Mehmed ile II. Bayezid dönemlerinde yaşadığı Edirne sarayında kâtip olarak çalıştığı bilinmektedir. Oruç Bey’in sonraki dönemlerde mali durumu iyi bir kişi olarak bir vakıf kurdurttuğu ve bu vakfa evler, dükkânlar bağışladığı kaynaklarda belirtilmektedir.

Bilinen en eski Osmanlı tarihçilerinden olan Oruç Bey, Tevarih-i Âl-i Osman adlı ünlü eserinde II. Bayezid dönemine kadar (1481-1512) Osmanlı Devleti’nin tarihini kaleme aldı. II. Bayezid döneminde yazılan bu eserin II. Bayezid’e ithaf edildiğini belirten tarihçiler vardır; ancak bu bilgi kesin değildir. Tevârih-i Âl-i Osmân, dil bakımından 15. yüzyıl Osmanlıcasının sade bir örneğini verdiği gibi olayları kronolojik bir sırayla anlatması bakımından da ayrı bir önem taşımakta ve ilk Osman­lı standart tarihleri kabul edilen Âşıkpaşazâde ve Neşrî tarihlerini tamamlar nite­liktedir. Kimi kaynaklara göre ise Tevârih-i Âl-i Osmân’daYahşi Fakih'in Menakıbname'si temel alınmıştır. Eserde II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed dönemlerine ilişkin daha ayrıntılı ve önemli bilgiler verilmektedir.

Değişik tarihlerle biten birçok yaz­ma nüshası bulunan eserin Oxford ve Cambridge nüshaları 1925'te Franz Babinger tarafından Almancaya çevrilerek yayım­landı. Nihal Atsız’ın hazırladığı Oruç Beğ Tarihi ise Oxford nüshası temel alınarak Cambridge nüshasıyla tamamlanarak 1972’de yayımlanmıştır. Eseri bilim dünyasına kazandıran Nihal Atsız’a göre, İstanbul kütüphanlerindeki ananim tarih kitaplarından bazılarının Oruç Bey tarafından kaleme alınmış olması ihtimali güçlüdür.

II. Murad’ın Balkan haçlı ittifakına ve ittifakın başını çeken Macar kumandanı Janos’a karşı girişmiş olduğu II. Kosova Savaşı (1448) Oruç Bey’in eserinde XV. asır Türkçesinin özellikleri ile harmanlanarak şöyle anlatılır;

“Yanko - Huniadi

“Arnavut ellerde İslamlar kuvvet sahibi olmuşken haber geldi ki Yanko derler melun yine harekete geçip Belgırad’dan Kosova’ya gelerek Sultanla ceng etmek diler. Sultan Murad bu haberi işitince kalkıp geldi Sofya’da oturdu. Mektuplar gönderdi. Anadolu’dan taze kuvvet topladı. Azap, Yeniçeri, Cerehor çıkardı. Herkes asker olacaktır, büyük vuruşmadır deyü nice bin kişi geldi.

“Sultan Murad Allah’a sığınıp, askerin hazır edip Sofya’dan göçtü. Kosova’ya gelip kâfirin arkasından erişti. Karşılaştılar.

“Yanko melunu top tüfek ve zemberekelerini kaza yağmuru gibi yağdırıyordu. İki taraftan alaylar birbirine dokuştu. İslam çerisi kâfirin önünden savuldular. Ardından, yanından kılıç urup kırdılar. Hindî Mısrî Rûmî kılıçlar başlar kesip kanlar döktü.

Gaziler kaza yağmuru gibi yağan toplara ve tüfeklere gögüs verip karşı durdular. Bu heybetle büyük bir ceng oldu ki eğer Cengiz han ve Temür han ki ordularının azametiyle memleketler gezmişlerdir bu cengi görseler heybet alırlardı. Zira onlarda top tüfek ve zemberek yoktu ve ne olduğunu bilmezlerdi.”

   KAYNAKÇA: Tayyarzâde Atâ Bey / Târih (1293), Oruç Beğ Tarihi (yay. [Nihal] Atsız, İstan¬bul, 1972);  “Oruç Beğ” (Yurt Ansiklopedisi, c. IV, 1982), “Oruç bin Adil, Edirneli” (Büyük Larousse, c. 14,s. 8915, 1986), “Oruç Bey” (Ana Britannica, c. 17, s. 195, 1987), Necdet Öztürk / II. Bayezid Devri Kronolojisi: Oruç Bey Tarihi'ne Göre (Türk Dün¬yası İncelemeleri Dergisi, sayı. 4, s. 155, 1995), Halil İnalcık / Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu: Söğüt'ten İstanbul'a (2000), “Oruç Beğ” (Büyük Türk Klasikleri, c.2, s. 323, 2004), Abdülkadir Özcan / “Oruç b. Adıl” (TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, s. 425-426, 2007), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013).