Orhan Duru

Gazeteci-yazar (D. 18 Aralık 1933, Rumelihisarı / İstanbul - Ö. 27 Ocak 2009, İstanbul). Tam adı Mehmet Orhan Duru. Cüneyt Gabran adıyla da yazdı. Oyun yazarı ve çevirmen Sezer Duru eşidir. 1956 yılında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesinden mezun oldu. İki yıl İstanbul ve Şanlıurfa’da veterinerlik yaptı. Daha sonra aynı fakülteye asistan olarak girdi. 27 Mayıs 1960’tan sonra üniversitelerden uzaklaştırılan 147 öğretim görevlisi arasında yer aldı. Bunun üzerine gazeteciliğe başladı. 1961’de Ulus gazetesine girdi. Daha sonra sırasıyla Cumhuriyet, Milliyet, Güneş ve Hürriyet, Yeni Yüzyıl gazetelerinde çalıştı. İnterstar TV’de iki yıl haber müdürlüğü görevinde bulundu. Serbest yazar olarak çalışmalarını sürdürüyor. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (onur kurulu), Ankara Gazeteciler Cemiyeti ve Türkiye Gazeteciler Sendikası, Yazarlar Sendikası üyesiydi. 27 Ocak 2009 günü İstanbul’da öldü, Aşiyan Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Edebî çalışmalarına şiirle başladı, sonra öyküye yöneldi. İlk öyküsü “Kadın ve İçki” 1953 yılında Küçük Dergi’de yer aldı. Daha sonra Yeni Ufuklar başta olmak üzere  Mavi, Evrim, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Seçilmiş Hikâyeler, Yelken, Dost, Soyut, Varlık, Milliyet Sanat, Gösteri dergilerinde yazı ve öyküleri yayımlandı. İşçiler adlı öyküsüyle 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışmasında başarı ödülü kazandı. Sarmal-Toplu Öyküler’le 1996 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü aldı. Fırtına ile de 1998 Sait Faik Hikâye Armağanını Erdal Öz’le paylaştı.

Orhan Duru, 25 Ocak 2009 günü İstanbul’un Şişli semtinde vefat etti. 27 Ocak 2009 Salı günü Teşvikiye Camiinde kılınan namazın ardından Aşiyan Mezarlığında toprağa verildi.

“İronik üslûbunu, öyküsel yoğunluğun önüne geçmeyen tonu açık tutulmuş bir felsefeyle besleyen Orhan Duru, kişisel tanıklıklarını çağrışımlar eşliğinde ‘öteki’nin tecrübesine dönüştürerek sunmuştur. “ (…)

“Genelde edebiyatın, özelde öykünün çeşitlenmesi adına yeni biçim ve içerik denemelerinde ısrarlı olmuş, bilgece söyleyişleri, dilsel oyunlarla seçkinleşen çağrışımları, saçmanın içindeki gizli realiteyi, olağanüstülüklerde barınan olağanı öykü evrenine taşımıştır.” (Ömer Lekesiz)

“Orhan Duru, öykücülüğünün başat öğesi olan fantastik gerçeklik; toplumsal yaşama bakış, bireyin yaşamla alışverişindeki trajik durumunu sergileyiş üzerine kuruludur. Çelişkiler, çatışmalar ağındaki insanın insanla, çevreyle ilişkilerini humorist bir bakışla sergiler. (...) Onun öyküsünün şaşırtıcı gelen bir başka boyutu da, kuşkusuz, bilimkurgusal yandır. Türün, Türkçedeki ilk özgün örneklerini vermiştir, Duru. İmlediğimiz gibi, o, öyküsünü kurarken; yaşamın nabzını tutmayı amaçlar. Düş, fantezi onun kurmaca gerçekliğinin iletişimsel boyutudur. Arka planda olan humour, ironik bakıştır asıl onun öyküsünü biçimleyen.” (Feridun Andaç)

“İnsan zihni, Orhan Duru’nun uçaklarını, helikopterlerini, gezengenlerarası gemilerini indirip kaldırdığı, dünyaya, evrene mesajlar yolladığı bir üs’tür. O üs’ten -mesajlarla birlikte- yergiler, eleştiriler, iğneleyici ve gizlerini yansıtan bilimkurgu yöntemlerini yedirir öykülerine. Gerçekdışı, hayali, ama kullanılırsa bir canlılık getireceği bilinen durumları sıkıştırır cümlelere. Ve bu işi, yadırganmayan tam tersi inandırıcılığı, yüksek bir çalışmayla, içtenliğin parıldadığı bir yaklaşımla yapar. Olağanda gizlenen olağanüstüne çengel atar.” (Muzaffer Buyrukçu)

ESERLERİ:

ÖYKÜ: Bırakılmış Biri (1959), Denge Uzmanı (1962), Ağır İşçiler (1974), Yoksullar Geliyor (1982), Şişe (1989), Bir Büyülü Ortamda (1991), Sarmal (toplu öyküleri, 1996), Fırtına (1997), Yeni ve Sert Öyküler (2001), Düşümde ve Dışımda (2003).

DENEME: Kıyı Kıyı Kent Kent (1977, gen. bas. Mavi Gezi adıyla 1986), Hormonlu Kafalar (1992), İstanbulin (1994), Tango Geceleri (1999), Durgun ve İşsiz (2004).

İNCELEME: Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları (2002).

ANI: Operadaki Hayalet (Sezer Duru ile, 1996).

TİYATRO (Uyarlama): Durdurun Dünyayı İnecek Var (Anthony Newley ve Leslie Bricuss’dan, 1966), Sınırdaki Ev (Slawomir Mrozek’ten, 1970), Üzbik Baba (Alfred Jarry’nin Kral Übü’sünden, 1990).

DERLEME: Kısas-ı Enbiya (1979).

ÇEVİRİ: Sierra Madre’nin Hazineleri (B. Traven’den), Gizli Tarih (Prokopius’dan), Çağdaş Fizik’te Doğa (Werner Heisenberg’den, Vedat Günyol ile), Amerika (A. Ginsberg ve Ferlinghetti’den şiirler, Ferit Edgü ile).

KAYNAK: Orhan Duru / Okuma Bende Bir Tutku (TYS Edebiyat, 1994), Doğan Hızlan / Kitaplar Kitabı (1996), Bilge Türkben / Öykü, Amatör İşidir (Yeni Yüzyıl, 9.9.1996), Pınar Çelikel / Öykü Bir Tutkudur (Yeni Yüzyıl, 13.12.1996), Adnan Özyalçıner / Kara Gülmeceden Bilimkurguya Bir Öykü Ustası: Muzaffer Buyrukçu: Fırtına - Sennur Sezer / Orhan Duru’nun Gözlüğünden Dünya (Cumhuriyet Kitap, 2.7.1998), Duygu Durgun / Düş İmalathanesi (Radikal, 29.1.1998), Fecir Alptekin / Gerçeğe Düşle Dokunan Öyküler (Cumhuriyet, 31.1.1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Ömer Lekesiz / Yeni Türk Edebiyatında Öykü - 3 (1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000), Feridun Andaç / Orhan Duru (Superonline.com, 2000), TBE Ansiklopedisi (2001), Yeni ve Sert Öyküler / Orhan Duru (Cumhuriyet Kitap, 14.12.2001), İş’te Kitap (Bahar 2002), Ömer Lekesiz / Orhan Duru: Hep İleriye Doğru (Heceöykü, Aralık-Ocak 2004), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009), Türkiye Kültür ve Sanat 2010 Yıllığı (2010).