Tarihçi, Akademisyen, Tarih
Profesörü, Araştırmacı Yazar, Bürokrat, Müsteşar (D. Ocak 1914, Tefenni /
Burdur - Ö. 18 Ağustos 1984, İstanbul). Tam adı Halil İbrahim Kafesoğlu.
Tefenni İlkokulunu (1926) ve İzmir Muallim Mektebini (1932) bitirdi. Bir süre
Afyon’da öğretmenlik yaptı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Hungaroloji, Ortaçağ Tarihi ve Türk Dili bölümleri (1940) mezunu.
Doktora yapmak üzere Budapeşte’ye
gitti (1943) fakat İkinci Dünya Savaşı nedeniyle geri döndü (1945). Kısa süre
DTCF’de çalıştıktan sonra İstanbul Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümüne öğretim
üyesi oldu. Melikşah’a dair hazırladığı tezle doktorasını (1949) tamamladı.
Burada “Harezmşahlar Devleti Tarihi” adlı tezle doçentliğe (1953)
ve profesörlüğe (1962) yükseldi.
1959-68 ve 1972 yıllarında
incelemeler yapmak amacıyla Fransa ve İngiltere’de bulundu. 1954-55
yıllarında Tarih Bölümü Başkanlığı, 1957’de Erzurum Atatürk
Üniversitesinde konuk profesörlük, 1959-83 yılları arasında Umumi Türk Tarihi Kürsüsü
Başkanlığı yaptı. Kürsüde Zeki Velidi Togan ile birlikte
çalışarak 1983
yılında emekliye ayrıldı.
Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı
ve Kültür Bakanlığında danışma kurulu üyeliği, 1000 Temel Eser heyetinde görev,
İslâm Ansiklopedisi yayın kurulu üyeliği, İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu
Müdürlüğü (1967-68) yaptı. 1956’da Dünya Öğretmen Teşekkülleri
Konfederasyonunun Frankfurt’taki kongresine katıldı. 1965’te Danimarka’nın
Helsingör şehrinde toplanan Avrupa Konseyi devletlerinin Orta Dereceli
Okullarda Tarih Kitapları seminerinde Türkiye’yi temsil etti. 1974’te
Sofya’daki Türkiye-Bulgaristan kültür ilişkilerini tanzim heyetinde Millî
Eğitim Bakanlığı adına bulundu. Türkiyat, İslâm Tetkikleri, Tarih Araştırmaları,
Türk Kültürünü Araştırma enstitüleri ve Türk Tarih Kurumu (1983-) üyeliklerinde
bulundu.
İlmî
araştırmalarını İslâmiyet’ten önceki Türk kültür sorunları üzerinde
yoğunlaştırdı. Tercüme ve telif kitaplarının dışında Türkiyat Mecmuası, İslâm
Ansiklopedisi, Tarih Enstitüsü Dergisi, Belleten, Bilgi,
Türk Yurdu, İstanbul ve Türk Kültürü dergilerinde ve
çeşitli gazetelerde kültür ve milliyetçilik konusunda birçok yazı yayımladı.
On’dan fazla kitap ve seksen
kadarı ilmî araştırma olmak üzere Türk tarih ve kültürü ile ilgili 300 civarında
makale yayımladı.
Bazı kitap ve makaleleri yabancı
dillere çevrildi.
18 Ağustos 1984 günü İstanbul’da vefat
etti. Edirnekapı
Şehitliğine gömülüdür.
Ödülleri:
1982 Aydınlar Ocağı Üstün Hizmet
Armağanı, Türk Millî Kültür Vakfı Armağanını (1978) kazandı. 1984’te 1983 yılı
Boğaziçi Büyük Kültür Ödülünü aldı.
ESERLERİ:
Sultan
Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1953), Selçuklu Ailesinin Menşei Hakkında
(1956), Harezmşahlar Devleti Tarihi (1956),
Türkler ve Medeniyet (1957), Malazgirt Meydan Muharebesi (1959), Türk Milliyetçiliğinin Meseleleri (1966),
Ali Şir Nevaî Devri
Tarihine Bir Bakış (1967), Türk
Fütuhat Felsefesi ve Malazgirt Savaşı (1971), Selçuklu
Tarihi (1972),
Eski Türk Dini (1972), Sultan Melikşah (1973), Türk Kültür Tarihi (1977), Türk Millî Kültürü (1977), Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri (1980),
Türk-İslâm Sentezi (1985), Bulgarların Kökeni (1985; İngilizcesi
Origins of Bulgars, 1986), Türk Bozkır Kültürü (1987).
KAYNAKÇA: Türk
Ansiklopedisi (c. 21, 104), TDE Ansiklopedisi (c. 5, s. 86-87), TMKV Kültür
Armağanları (Türk Kültürü Araştırmaları, sayı: 2-3, 1985), İbrahim Kafesoğlu
Armağan (Yıllar Boyu Tarih dergisi, özel sayı, 1985), İbrahim Kafesoğlu’nun
Hayatı ve Eserleri (İÜEF Tarih Enstitüsü dergisi, sayı: 13, 1987), Abdülkadir
Donuk / Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu (1989) - TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 24,
2001), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar
Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli
ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006,
gen. 2. bas. 2007), TDOE –TDE Ansiklopedisi 5 (2004).
