Halk şairi (D. 1873, Suskap köyü / Posof / Kars – Ö. 18 Aralık
1956, Eskişehir). Asıl adı Yusuf Kökten olup, Şekeroğulları’ndan Abdullah
Efendi’nin oğludur. “Saf ve temiz su” anlamındaki Zülâli mahlasını kendisine
Âşık Feryâdi verdi. İlköğrenimini Suskap Köyü Medresesi’nde yaptı. Âşık
edebiyatı ve ozanlık geleneği yolunda güçlü âşıkların deyişlerini okuyup
ezberleyerek ilerledi. Ayrıca saz ve söz dersleri aldı. Daha on altı yaşında
iken, Âşık Abbas’la birlikte yöreyi dolaşarak çalıp söylemeye başladı. Tanınmaya
başlaması ise on sekiz yaşına girdiği 1891 yılında Yahudi Âşık İzharî ve Âşık
Şenlik’le yaptığı karşılaşmalardan sonradır. Yaşadığı yörenin Ruslar tarafından
işgal edilmesi üzerine, 1894’te Livana (Artvin) ve Ardanuç göçmenleriyle
Sinop’a gitti. Kısa bir süre sonra Bursa’ya, oradan da İstanbul’a geçti.
İstanbul’da medresede okuyan ağabeyinin yanında Arapça dersleri almaya başladı.
Arkasından Bursa Ziraat Mektebi’ne girerek 1896-98 yılları arasında orada
öğrenim gördü ise de, hastalanması nedeniyle öğrenimini bitiremeden Posof’a
döndü. Batum’un Hula ve Posof’un iptidai okullarında, daha sonra Azerbaycan’ın
Bakü ve Şeki şehirlerinde Türk Millî Okullarında öğretmenlik yaptı. Gerek
Kars’ta, gerekse Bakü ve Şeki’deki milliyetçilik hareketlerinden dolayı Rusların
takibine uğradı.
Zülâli, 1911 yılında babası ve iki kardeşi ile Afyonkarahisar’a
gitti. 1912’de bir heyet önünde sınava girerek Müderris Belgesi aldı ve
Afyonkarahisar Esir Türkî Okulunda bir süre öğretmenlik yaptı. Daha sonra,
yakınlarının bulunduğu Selemiye köyüne yerleşti. Bavurdu, Hacı Osmanlar
(Eynihan) ve Kuzuönü köylerinde kısa sürelerle imamlık yaptı. Selimiye köyünde
ziraatçilik, arıcılık ve tavukçuluk yaptı. Bölgenin Yunanlılar tarafından
işgali üzerine ailesi ile birlikte Konya’nın Ilgın ilçesine gitti.
Afyonkarahisar’ın kurtarıldığı 27 Ağustos 1920 tarihine kadar orada kaldı. 1926
yılında Dinar ilçesinin Dombey köyüne öğretmen olarak atandı¸1927-29 yıllarında
da Selimiye köyünde öğretmenlik yaptı. 1930 yılında Kars, Ardahan ve Posof’u
ziyaret etti. Afyonkarahisar’a döndükten sonra atandığı Emirdağı Orman
Fidanlığı koruma memurluğu görevi (1939-40) iki yıl sürdü. Ömrünün son
yıllarında yoksul düştü. Manisa’da geçirdiği bir operasyonda bir gözünü
kaybetmişti. Kalp yetmezliğinden öldü ve Çifteler (Eskişehir)’de toprağa
verildi. Doğduğu “Suskap” köyünün adı 1961 yılında “Âşık Zülâli” köyü olarak
değiştirildi.
Şiirlerinin bir kısmı Kars Halkevinin yayın organı Doğuş
dergisi ile Karseli dergisinde Âşık Zülâli veya Posoflu Âşık Zülâli,
Afyonkarahisar Halkevi’nin Taşpınar dergisinde, Afyonlu Zülâli
imzalarıyla yayımlanmıştı. Duygusal konular da içinde olmak üzere; vatan
sevgisini, gönül konularını, zamandan şikâyeti, Tanrı’ya yönelişi dile
getirdiği hemen tüm şiirlerinde daha çok bir dertlenme üslûbu ve didaktik bir
hava hakimdir. İrfan Ünver Nasratınoğlu, hazırladığı Posoflu Âşık Zülâli
(1987) adlı kitabına aldığı şiirlerin bir bölümünü çeşitli yayınlardan
derlediğini, kimilerini dostlarının gönderdiğini, kimilerini de ezberlemiş
olanların ağızlarından derlediğini belirtir.
“Koşma ve semailerindeki akılcılığı, sade dili gazellerinde ve
müseddeslerinde de görüyoruz; bu da Zülâli’nin günlük dili şiirlerine
rahatlıkla uygulayabildiğini göstermektedir. Pek çok âşıkta gördüğümüz farklı
iki şiir dilini Zülâli adeta sade Türkçe’nin lehine olmak üzere
birleştirivermiştir.” (Saim Sakaoğlu)
ESERLERİ (Şiir):
Zülâli’den Parçalar (haz. Erdoğan Kökten, 1953), Âşik Zülâli: Hayatı - Şiirleri
(haz. Kemal Bayrak, 1973), Posoflu Âşık Zülâli (haz. İrfan Ünver
Nasrattınoğlu, 1987).
KAYNAK: Erdoğan Kökten / Zülâli’den Parçalar (1953), M. Fuad
Köprülü / Saz Şairleri IV. Kitap (2. bas. 1964), Refik Ahmet Sevengil / Çağımızın
Halk Şairleri (1967), Dr. Müzgân Cumbur / Başakların Sesi: Saz Şairlerinin
Hayatı ve Eserleri (1968), Hikmet Dizdaroğlu / Halk Şiirinde Türler (1969),
Cemil Yener / Türk Halk Edebiyatı Antolojisi (1973), Tahir Kutsi / Türk Halk
Şiiri (1975), Dr. Ensar Aslan / Doğu Anadolu Saz Şairleri II. Kitap (1978),
Salih Şahin / Ozanlık Gelenekleri ve Doğulu Saz Şairleri (1983), İrfan Ünver
Nasrattınoğlu / Posoflu Âşık Zülâli (1987), Muharrem Kubat / Posoflu Âşık
Zülâli (Çağrı, Ekim 2004), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
