İbrahim Canan

Yakın zamanlarda Batı'da zuhûr edip dilimize geçmiş içtimâiyâtla alâkalı bir kısım tâbirleri değerlendirirken çok titiz davranmamız gerekmektedir. Zira, bu tâbirler muhteva kazanırken tarihî gelişimi ve değer ölçüleri bizden çok ayrı olan bir dünyanın mânevî atmosferinden derin etkiler almışlardır. Bu tâbirlerin Batılı muhtevâsı ile alınarak bir kısım hüküm ve değerlendirmelerde esas ve ölçü yapılması bizleri, Kur'ân-ı Kerim'in “Allah'ın kelâmını değiştirenler, tahrif edenler” tehdidine hedef olacak derecede ciddî hatalara sevkedecektir.      

Nitekim gördük ki, insanları ve cemiyetleri medeni-gayr-ı medenî diye bir taksime tâbi tutmak, İslâm açısından mümkün değildir. Yine gördük ki, medenî kelimesine Batı'nın verdiği muhtevâ ile bizim kazandırmamız gereken muhteva çok farklıdır.

Kültür kelimesi de öyle.

Batılılar tarafından bile, bâzıları birbirine taban tabana zıt pek çok târifleri yapılmış olan bu tâbirlerle ifâde edilmek istenen ana prensipler ve esâs maksadlar, İslâm dinince başka kelimelerle ifâde edilmiştir. Din, Sünnet, Örf vs. gibi.

İslâm cemiyetinin medeni iskeletini «imân» esâslarıyla kuran İslâmiyet, kültüre tekâabül eden “sünnet”le de bu iskeleti tamamlar ve binasını tezyin eder.

İslâm medeniyet sarayının mükemmel olması için kültürel bütünlük şarttır. Bu da müslüman bir cemiyette içtimâî değer ve tezâhürlerin «sünnet» kelimesinde ifâdesini bulan bir kısım normlara uygun olmasını gerektirmektedir. Bu uygunluğun yokluğu bid'atle ifâde edilmiştir. Bu da, günümüz sosyologlarınca "bir medeniyetin tedenni ve inkırâz alâmetleri olarak değerlendirilen “kültürel tezadlar”a tekaabül etmektedir.

Araştırmamızda tesbit ettiğimiz bir diğer mes'ele İslâm'ın ilim ve tekniğe bakışıdır. İslâm'da ilim için “faydalı”-“faydasız” ayırımı yapılır, milliyet yâni “yabancı kültürün parçası olma” vasfı verilmez. Bu sebeple faydalı görülen her ilme, kaybedilen bir malı yeniden buluyormuşcasına nerede bulunursa sâhip çıkılması, Çin'de bile olsa alınması emredilir.

Tekniğe gelince, her bir teknik unsur, fıtrî ihtiyaçlarımıza cevap verdiği ölçüde makbûldür. Ancak, beşer mâmulü olması hasebiyle her bir teknikte onu imâl eden cemiyetin kültürel değerlerini de temsil etme vak'ası mevzûbahs olabilir. Bu durumda o teknikten bu kültürel vasıf izâle edilerek istifâde edilmelidir. Kültürel vasfı izâle edilemeyen bir eşya, İslâm açısından «teknik» değildir, kendi kültürel değerine zıt bir “bid'at”tır. Bir başka ifâde ile “fıtrî ihtiyâçlarımıza” tekaabül etmeyen, kendisinden vazgeçilebilen bir fazlalıktır. Bunun alınması kültürel bütünlüğe bir darbe, bünyede bir çatlamadır.

Allah nazarında en faziletli, en değerli olmayı “kuvvetli olma” şartına bağlayan İslâm, “kuvvet”i “atmak”la tarif ederek, her devirde “atma” da üstünlüğü sağlayacak imkânlara sahip olmayı emretmiş olmaktadır.

Tekniğin yerli olmasında ısrar eden İslâmiyet, üretimi yapılan her şeyde yabancı tekniğe yer vermemeyi prensip yapmak sûretiyle yerli üretimin korunmasını tavsiye etmektedir.

Günümüz sosyoloji ilminin mûtaları (verileri) da gösteriyor ki, müslümanları gerçek bir medenî terakkiye götürecek yol tektir ve o da kendi kültürel değerlerine sadâkatten geçmektedir. Önce, hâl-i hâzırda içinde bocaladığı değerler keşmekeşinden kurtulmak zorundadır. Bu da hâriçten giren ve bugünün ifâdesiyle kafasındaki tezadları oluşturan yabancı kültür unsurlarını “bid'at”ları kendi manevî değerler hamulesinden ayıklamaya bağlıdır.

Nitekim, Sünnet'in İslâm cemiyetine getirmiş olduğu, yukarıda tasvirini yaptığımız rûh, sünnete uymada son derece hassâs ve ihtiras sâhibi olan ilk devre müslümanlarını kısa zamanda komşu medeniyetlerin geliştirmiş bulunduğu eski teknikleri aynen benimseyip daha da geliştirmeye ve sür'atle terakki ederek eski dünyayı kısa zamanda fethetmeye sevk etmiştir.

Târih tekerrür ettiğine göre, geçmişte bir kere olan, gelecekte de olacak demektir. “Sünnet”e uyduğumuz takdîrde yarının tekniğinde öne geçebiliriz.

                                                                                      (Peygamberimizin Hadislerinde Medeniyet)