Şair ve yazar (D. 1862,
Adana - Ö. 1902, İstanbul). Adana civarındaki Menemenli hanedanına mensup olup
Sadaret Telgraf Kalemi Müdürü Haşim Habip Beyin oğludur. İstanbul’a küçük
yaşlarda geldi. Soğukçeşme Rüştiyesinde okudu.
Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Okulu, 1883) mezunu. Bir süre Şûrayı
Devlet Kalemlerinde çalıştıktan sonra Adana, İzmir ve Selanik Maarif
Müdürlüklerinde ve aynı zamanda oralardaki idadi muallimliklerinde
bulundu.
1892’de İstanbul’a yeniden
gelerek Maarif Mektupçu ve Mühimme Kalemlerinde Müdür oldu. Ayni zamanda
Mülkiye Mektebinde resmî kitabet ve Darülfünunda ahlâk okutuyordu. Adana ve İzmir’de
maarif (eğitim) müdürlüğü, öğretmenlik, Mekteb-i Mülkiye ve Darülfünunda
(İstanbul Üniversitesi) edebiyat dersleri hocalığı yaptı. Çıkardığı Gayret
dergisinde (1886) Namık Kemal, Abdülhak Hamid ve Recaizade Ekrem’in yazılarını
yayımladı. Ubeydullah Efendi (Hatiboğlu), Beşir Fuad ve Küçük Azmi ile dört sayı Haver
(Nisan 1894) adlı bir dergi çıkardı.
Elhan adlı şiir kitabı döneminin
önemli bir edebiyat tartışmasına yol açtı. Recaizade Ekrem bu kitabı eleştiren Elhan-ı
Şita’yı (1886) yazınca, Muallim Naci de cevaben Demdeme’sini (1887)
yayımladı. Beşir Fuad ile yaptığı edebiyat-fen, romantizm-realizm, şiir-hakikat
polemikleri, şiddetli fikir tartışmaları kitaplaşmadı. Kırk yaşlarında ani
ölümle yaşamını yitirdi. Karacaahmet türbesi civarına gömülüdür.
“Edebî
kaidelerden bahseden "Osmanlı Edebi¬yatı,, adlı eserile "Elhan,,
isimli şiir mecmuası, “Yad-ı Mazi” ve “Osmanlı Coğrafyası” adlı eserleri
basılmıştır. “Gayret” isimli bir de risale çıkarmıştı. “Güneş” ve “Haver” adlı
mecmualara da makaleler yazmıştı.
Bu zatın
“Elhan” adlı şiir mecmuası çıktığı zaman Recaîzade Ekrem onu teşvik için “Takdir-i
Elhan” isimli küçük bir risale yazmış ve bunda Muallim Naci ile arkadaşlarının
edebî mesleklerini şiddetle tenkit etmişti. Naci de ona karşılık “Demdeme”
adile ağır alayları muhtevi bir küçük kitap çıkardı. Bunun üzerine Ekrem Bey
mahkemeye müracaat etmişti.” (İbrahim Alaeddin Gövsa)
ESERLERİ:
ŞİİR: Elhan (1886), Yâd-ı Mazi (1888),
Âsâr-ı Perişân (1893).
DİĞER ESERLERİ: Osmanlı Coğrafyası (1894),
Terane-i Zafer (1897), Osmanlı Edebiyatı (1897), Mükemmel
Coğrafya-i Osmanî (1898), İlm-i Servet (tsz.).
HAKKINDA: İbnülemin
Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. IV, 1930-42), İbrahim Alaeddin
Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi
ve Mülkiyeliler (c. III, 1968), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II
(1972), Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (c. III, 1982), Necat Birinci / Menemenlizâde Mehmet Tahir
(l988), TDE Ansiklopedisi (c. VIII, 1976-98), TBE Ansiklopedisi (2001).