Memduh Ün

Sinema yönetmeni, senarist, yapımcı, oyuncu (D. 14 Mart 1920, İstanbul – Ö. 16 Ekim 2015, Muğla). Bir süre İstanbul Tıp Fakültesi’nde öğrenim gördü. Üçüncü sınıfta üniversiteden ayrılarak Beşiktaş futbol takımında oynadı. 1942-46 yılları arasında memurluk yaptı. 1947’de oyuncu olarak yer aldığı Seyfi Havaeri’nin başlayıp Lütfi Akad’ın devam ettiği Damga filmi ile sinema hayatına girdi. 1931 yılında Arşavir Alyanak ile Yakut Film'i kurarak yapımcılığa, 1954'te Yetim Yavrular ile yönetmenliğe başlayan Ün, bu iki uğraşısının yanı sıra si­nema oyunculuğunu da sürdürdü.

İlk yönettiği filmler, daha çok Gürses Okulu'nun özelliklerini içeren, sıradan melodramlardır. Anlatım ve sinema tekni­ği bakımından ilkel, içerikleri açısından da o zamana kadar yapılanlardan bir ay­rıcalığı olmayan bu dönem filmler, Ün'ün sinema dili ve tekniğini kavraması yolunda birer deneme olarak değerlendirilebilir. Memduh Ün, 1958'de filmografisinin en çok sözü edilen Üç Arkadaş filmini yaptı. Yapay bir duygusallık motifi içinde, da­yanışma, karşılıklı sevgi ve gerçekleşmesi olanaksız iyimserlikleri birarada, büyük kentin küçük insanları çevresinde işleyen bu film, yönetmene büyük bir ün sağ­ladı. 1980'ta Kurtuluş Savaşı'nı konu alan Ateşten Damla'dan sonra, Üç Arkadaş'taki duygusallığı bu kez küçük çocuk mo­tifinde tekrarlayan Ayşecik filmini yaptı. Aynı yıl Edmund Morris'in Tahta Çanak­lar adlı piyesinden yola çıkarak Kırık Çanaklar'ı çevirdi. Diğer filmlerindeki sembolik tipleme yerine gerçek hayattaki kişileri beyazperdeye olduğu gibi yansıt­ması ve iki ayrı kuşağın dayanışmasını melodram öğelerinden arınmış olarak ele alması, Kırık Çanaklar’ı hem Ün'ün, hem de Türk sinemasının başarılı yapıtları arasına kattı. 1963'ten sonra Ün, yapımcılık ve yönetmenlik gereğince ticari amaç güden melodramlar, güldürüler, polisiyeler ve yabancı kaynaklı filim, roman, piyes uyarlamaları yaptı. 1994'ten itibaren Mimar Sinan Üniversitesi'nde uygulamalı montaj dersleri verdi.

Halit Refiğ, Feyzi Tuna, Ülkü Erakalın ve Tunç Başaran gibi önemli ustalara hocalık yapan Ün, sinemaya katkısını yalnızca farklı alanlarda ürettiği filmlerle değil, bu önemli isimleri Türk sinemasına kazandırmasıyla da kolay doldurulamayacak bir kariyerin de sahibi oldu. 1961’de Türk Filmleri Yarışması’nda Kırık Çanaklar isimli filmiyle En İyi Yönetmen ödülünün sahibi oldu. 1966 yılında 3. Antalya Film Festivali’nde Namusum İçin isimli filmiyle ikinci kez En İyi Yönetmen ödülünü kazandı. 1990 yılında çektiği Bütün Kapılar Kapalıydı isimli filmiyle Antalya Film Festivali’nde en iyi kurgu dalında aldığı ödülle birlikte jüri özel ödülünün de sahibi oldu. 1998 yılında Antalya Film Festivali’nde yaşam boyu onur ödülünü aldı.

Müzik piyasasında “Babaların Babası” olarak anılan, İbrahim Tatlıses, Sezen Aksu ve Bülent Ersoy’un ilk yapımcısı Fevzi Kızıltaşoğlu 15 Ekim’de; Türk sinemasının en iyi filmlerinden birisi olarak kabul edilen 1959 yapımı Üç Arkadaş filmiyle melodram kalıbının dışına çıkarak sinema dilini değiştiren ünlü yönetmen, 16 Ekim 2015’te hayatını kaybetti.

Yönetmeni Olduğu Sinema Filmleri:

Yetim Yavrular (1955), Öp Babanın Elini (1955), Düşman Aşıklar (1955), Ana Hasreti (1956), Piç / Kahpe Dünya (1956), Zeynep’in İntikamı (1956), Yetim Ömer (1957), Zeynep’in Aşkı / Güllü Fatma (1957), Ayşe'nin Çilesi (1958), Üç Arkadaş (1958), Çoban Kızı (1958), Murada Ereceğiz (1958), Kırık Çanaklar (1960), Bir Serseri (1960), Ayşecik (1960), Ateşten Damla (1960), Ölüm Peşimizde (1960), Mahallenin Sevgilisi (1960), Boş Yuva (1961), Avare Mustafa (1961), Güneş Doğmasın (1961), Belalı Torun (1962), Akasyalar Açarken (1962), Üç Tekerlekli Bisiklet (1962), Kısmetin En Güzeli (1962), Bire On Vardı (1963), Yavaş Gel Güzelim (1963), Çapkın Kız (1963), Kırk Küçük Anne (1964), Kanun Karşısında (1964), Halk Çocuğu (1964), Ağaçlar Ayakta Ölür (1964), Öp Annemin Elini (1964), Dağ Başını Duman Almış (1964), Yıldız Tepe (1965), Namusum İçin (1965), Vahşi Sevda (1966), Altın Çocuk (1966), Aslan Pençesi (1966), Fakir Çocuklar (1966), Yaprak Dökümü (1967), Aslan Yürekli Kabadayı (1967), Son Gece (1967), Zilli Nazife (1967), Vuruldum Bu Kıza (1968), İlk ve Son (1968), İnsanlar Yaşadıkça (1969), Büyük Yemin (1969), Kara Peçe (1970), Üç Arkadaş (1971), Sezercik Aslan Parçası (1972), Para (1972), Murat İle Nazlı (1972), Toprak Ana (1973), Gönülden Yaralılar (1973), Yaralı (1973), Kadınım (1975), Ağrı Dağı Efsanesi (1975), Cellat (1975), Bir Tanem (1977), Cevriyem (1978), Devlet Kuşu (1980), Kanlı Nigar (1981), Kaçak (1982), Gülsüm Ana (1982), Postacı (1984), Garip (1986), Gönül Dostları (1987), Gün Ortasında Karanlık (1990), Bütün Kapılar Kapalıydı (1990), Zıkkımın Kökü (1992), Yer Çekimli Aşklar (1995), Sinema Bir Mucizedir / Büyülü Fener (2005).

Rol Aldığı Sinema Filmleri:

Damga (1948), Karadeniz Postası (1949), Hayat Acıları / Gülnaz (1951), Onu Ben Öldürdüm (1952), Aşk Istıraptır (1953), Uç Baba Torik (1953), Yaban Kız (1954), Yetim Yavrular (1955), Öp Babanın Elini (1955), Günahkâr Baba (1955), Ana Hasreti (1956), Zeynebin Aşkı / Güllü Fatma (1957), Yetim Ömer (1957), Ana Hasreti / Dertli Ana (1958), Ölüm Peşimizde (1960), Namus Uğruna (1960), Ölüm Perdesi (1960), Ayşecik Yavru Melek (1962), İstanbul'un Kızları (1964), Kırık Hayatlar (1965), Canın Cehenneme (1965), İnsanlar Yaşadıkça (1969), Umutsuzlar (1971), Feryat (1972), İki Arkadaş (1976), Delicesine (1976), Yıkılmayan Adam (1977), Cemil Dönüyor (1977), Derdim Dünyadan Büyük (1978), Bekçiler Kralı (1979), Köşe Kapmaca (1979), Vah Başımıza Gelenler (1979), Zübük (1980), Gülsüm Ana (1982), Yaşamak Seninle Güzel (1982), Çarıklı Milyoner (1983), Dağınık Yatak (1984), Kahreden Gençlik (1985), Vazife Uğruna (1986), Gün Ortasında Karanlık (1990), Düş Gezginleri (1992), Sinema Bir Mucizedir (2005).

KAYNAKÇA: Türkiye Ansiklopedisi (c. 4, s. 1396, 1974), Atilla Dorsay / Türk ve Dünya Sineması Ansiklopedisi (Turhan Gürkan ile, 1983), Büyük Larousse (c. 19, s. 12025, 1986), Alim Şerif Onaran / Türk Sineması (2 cilt, 1994), Kurtuluş Kayalı / Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması (1994), Sevim Ak / Mahalle Sineması (1996), Agâh Özgüç / Agah Özgüç / Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü (1995) - Türk Sinemasının Kadınları (2008) - Türk Filmleri Sözlüğü 1917-2009 (2009), Memduh Ün / Memduh Ün Filmlerini Anlatıyor (2009), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Selim Esen / 2015'te Kaybettiğimiz Sanatçılar... ve diğerleri (Gerçekedebiyat.com, 1.1.2016).