Âfet İnan

Tarihçi (D. 29 Kasım 1908, Selanik – Ö. 8 Haziran 1985 Ankara). Atatürk’ün manevi kızı. Tam adı Ayşe Afet İnan’dır. Cumhuriyetin ilk tarih profesörlerinden birisi olan Afet İnan, yıllarca, kurucuları arasında yer aldığı Türk Tarih Kurumu’nun as başkanlığını (1935-52 ve 1957-58) yaptı. Resmi ideoloji doğrultusunda “Türk Tarih Tezi”ni ortaya koyan tarihçilerden birisidir. Selanik’in Polyoroz (Kesendire) kasabasında doğdu. Babası orman memuru İsmail Hakkı Bey (Uzmay), annesi Doyran Müderrisi Emrullah Efendi’nin torunu olan Şehdane Hanım’dır. Ailesi Balkan Savaşları’ndan sonra Anadolu’ya göç etmişti.

Annesini 1915 yılında veremden yitiren Afet İnan, ilköğrenimine Eskişehir’in Mihalıççık ilçesinde başladı. Öğrenimini Ankara ve Biga’da sürdürdü, 1920’de altı yıllık ilkokul diplomasını aldı. Ailesi 1921’de Antalya’nın Alanya ilçesine taşındı. Afet Hanım, 1922’de Elmalı’da öğretmenlik ehliyeti aldı ve Elmalı Kızokulu’na başöğretmen olarak atandı. Babasının görevi nedeniyle sürekli yer değiştirdi; 1925 yılında Bursa Kız Muallim Mektebi’ni bitirerek İzmir’de Redd-i İlhak İlkokulu’nda göreve başladı. Atatürk’le tanışması sonucunda ileriki yıllarda öğrenimine devam etme fırsatı buldu.

Afet Hanım, 1925 yılında öğretmenlik görevine yeni başladığı sırada bir çay ziyaretinde Cumhurbaşkanı Atatürk ile tanışma fırsatı buldu. Annesinin ailesinin Selanik’in Doyran kasabasından olması nedeniyle Mustafa Kemal’in ilgisini çekti ve Atatürk ertesi gün ailesiyle tanıştı. Bu arada Gazi Paşa’ya öğrenimini sürdürmek ve yabancı dil öğrenmek istediğini açıklamış olan Afet Hanım, kısa bir süre sonra Ankara’ya atandı. Bakanlığın izniyle İsviçre’nin Lozan kentine Fransızca öğrenmek üzere gönderildi.

1927 yılında yurda döndüğünde bir süre de Fransız Kız Lisesi’nde öğrenim gördü. Bu arada ortaöğrenim tarih öğretmenliği sınavına girerek öğretmenlik belgesi aldı ve Ankara Musiki Muallim Mektebi’ne tarih ve yurttaşlık bilgisi öğretmeni olarak atandı (1929-30). Göreve başladığı zaman, yurttaşlık bilgisi için okutacağı kitabı Atatürk yetersiz bulmuştu. Bunun üzerine Fransız Kız Lisesi’nde okuduğu Instruction Civique adlı kitaptan çeviriler yaptı. Bu çevirileri, Tevfik Bıyıklıoğlu’nun Almanca eserlerden yaptığı çeviriler ve bizzat Atatürk’ün kimi konulardaki yazıları da birleştirilerek Medeni Bilgiler kitabı oluşturuldu. Kitap, ortaokullarda ders kitabı olarak okutuldu ve 1935 yılına kadar çeşitli defalar basıldı. 

Afet Hanım kadın hakları üzerinde çalışmaya ilgi duyduğundan, Atatürk’ün isteği üzerine 3 Nisan 1930’da Türk Ocağı’nda Türk kadınlarının seçme ve seçilme haklarına ilişkin bir konferans verdi. Bu konferans için zamanın en ünlü hatibi olan Hamdullah Suphi (Tanrıöver) Beyden dersler aldı; giyeceği elbiseyi bizzat Atatürk çizmiş ve gömleği için kendi pırlanta kol düğmelerini hediye etmişti

Kadınlara seçme-seçilme hakkının verilmesi anayasa değişikliğini gerektiriyordu ve bu çok zaman alan bir süreç oldu, ancak 1934’te gerçekleştirildi. O günlerde Belediye Kanunu’nun değişmesi söz konusuydu. Afet İnan konferans verdiği gün gerçekleşen Belediye Kanunu değişikliğiyle kadınlara belediye meclislerine seçme ve seçilme hakkı tanındı. Konferanstan birkaç gün önce (31 Mart 1930) Cumhuriyet Halk Fırkası’na giren Afet Hanım, partiye yazılan ilk kadın üyedir.

Atatürk kendisinden, Türk Ocakları Yasasının kimi maddelerinin açıklanması konusunda çalışma yapmasını isteyince, 27 - 28 Nisan 1930 tarihlerinde yapılan Türk Ocakları Kongresi’nde Aksaray delegesi olarak söz aldı. Türk Ocakları’nın amacını, işlevini açıklayan bir konuşma yaptı ve sonradan “Türk Tarih Tezi” olarak nitelenecek bir tezi dile getirdi. Ayrıca Türk tarih ve medeniyetini bilimsel olarak incelemek üzere bir heyet kurulması için önerge verdi. Bu önerge üzerine kongreden sonra oluşturulan Türk Tarih Heyeti’nin on altı kişilik kurucu üyeleri arasında yer aldı.

Türk Ocakları Atatürk’ün emriyle 10 Nisan 1931’de kapatıldıktan sonra heyet, aynı kurucularla aldığı dernek olma kararıyla, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adıyla yeniden düzenlendi. 3 Ekim 1935’te bu cemiyetin adı Türk Tarih Kurumu oldu. Afet Hanım, Türk Tarih Kurumu’nun bilimsel çalışmalarına katıldı. Heyet, “Türk Tarih Tezi”nin temelini oluşturacak Türk Tarihinin Ana Hatları adlı kitabı kaleme aldı. 1931-41 yılları arasında liselerde okutulan kitabın yazımında Afet Hanım da görev almıştı. 1929 yılında Topkapı Sarayı’nı müzeye dönüştürülme çalışmaları sırasında bulunan Piri Reis Haritası’nı inceleyen Türk Tarih Cemiyeti heyetinin içinde yer aldı ve haritanın dünyada tanıtılmasına çalıştı.

Afet İnan, 9 Ocak 1936 günü Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin açılışında Türk Tarih Kurumu asbaşkanı sıfatıyla ilk dersi verdi. Kendisine fakültede öğretim üyeliği önerildi; ancak o, bunu yüksek öğrenim gördükten ve yüksek lisans yaptıktan sonra kabul edebileceğini söyledi… Arkasından, Avrupa’nın pek çok yerinde üniversite öğretim üyeleriyle görüşmeler yaptıktan sonra, yüksek öğrenimini Cenevre’de yapmaya karar verdi. Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nin Yakın Çağ ve Modern Tarih Bölümü’nde İsviçreli antropolog Eugene Pittard’ın öğrencisi oldu. “Türk-Osmanlı Devrinin Ekonomik Tarihi” adlı tezini sunarak Temmuz 1938’de lisans diploması aldı, Temmuz 1939’da ise doktorasını tamamladı ve sosyoloji doktoru oldu. Doktora tezinin adı “Türk Halkının ve Türk Tarihinin Antropolojik Karakteri Üzerine” idi. Bu çalışma için Anadolu’da 64 bin iskelet kalıntısı üzerinde inceleme yaptı. Öğrenim yılları boyunca Cenevre ve Bükreş’te konferanslar verdi; Türk Tarih Kurumu kongrelerinde bildiriler sundu.

Yurda döndükten sonra Ankara Kız Lisesi’nde derslerine devam etmesinin yanın sıra Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne doçent vekili olarak atandı. 1940 yılında kadın hastalıkları ve doğum uzmanı olan Dr. Rıfat İnan ile evlenen Afet Hanım, 1942’de doçent, 1950’de profesör oldu. 1950’den sonra Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi konularında Ankara Fen Fakültesi’nde, Hacettepe Üniversitesi’nde, Ege Üniversitesi’nde, Ankara Harp Okulu’nda dersler verdi. 1961-62 yıllarında İngiltere’de incelemeler yaptı. 1955-79 yılları arasında da UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nda Türk Tarih Kurumu’nu temsil etti. Ankara Üniversitesi Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrim Tarihi kürsüsü başkanlığını yaptı, 1977 yılında bu görevde iken kendi isteğiyle emekli oldu.

Tarih ve sosyoloji çalışmalarının yanında Atatürk’e ilişkin araştırmalar da yapan İnan, bunları kitap olarak yayımladı. Türk Kadın Haklarının Kazanılması çalışması UNESCO’nun yayını olan “Le Courier” (1963) dergisinde dokuz dile çevrilerek yayımlandı. Afet İnan; Türk Tarih Kurumu (kurucu), Çocuk Haklarını Koruma Derneği (kurucu), Dumlupınar Zafer Abidesini Güzelleştirme ve Yaşatma Derneği (kurucu), Türk Kadının Sosyal Hayatı Tetkik Kurumu, Milli Kütüphane’ye Yardım Derneği, Cenevre Tarih ve Arkeoloji Topluluğu (1936), Uluslararası Antropoloji Enstitüsü (Paris 1937),Uluslararası Kadınlar Birliği (Kopenhag), Avrupa Kültürü Cemiyeti (Venedik 1957) gibi ulusal ve uluslararası derneklerin üyesiydi… Afet İnan, 76 yaşında Ankara`da yaşamını yitirdi. Arı adında bir kızı, Demir adında bir oğlu vardır… Tarih Vakfı ile İnan ailesinin ortak girişimiyle anısını yaşatmak için iki yılda bir Afet İnan Tarih Araştırmaları Ödülü verilmektedir.

BAŞLICA ESERLERİ:

Türk Tarihinin Ana Hatları (1930), Türkiye Halkının Antropolojik Karakterleri ve Türkiye Tarihi (1947), Atatürk’ten Hatıralar (1950), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler (1950), Türk Amirali Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri (1954), Türk Kadın Haklarının Kazanılması (Fransızca ve İngilizce,1962), Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri (1964), Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması (1968), Atatürk’ten Yazdıklarım (1969), ‘Devletçilik’ İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1972) , İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1936 Raporları (1973), İzmir İktisat Kongresi: 1923 (1982).

HAKKINDA: Büyük Larousse Ansiklopedisi (1986), Meydan Larousse Ansiklopedisi (1998) Sağlık Teknoloji Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, Ana Britannica Ansiklopedisi (1992), Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi (1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (1971), Remzi Demir - Doğan Atılgan, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası - Elli Portre (2008).