Eğitimci, yazar, siyaset adamı (D. 1882, Uşak
- Ö. 1965, Ankara). İstanbul’da medrese öğrenimi görerek Çarşambalı Hacı Ahmed
Efendi’den ders aldı. Darülmuallimi (Yüksek Öğretmen Okulunu) bitirdikten
(1912) sonra Konya, Trabzon ve Ankara okullarında öğretmenlik ve müdürlük
yaptı. Ardından Maraş, İçel, Uşak ve Niğde Millî Eğitim Müdürlüklerinde
bulundu. Silifke’de Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini kurarak Silifke ve Uşak’ta Millî
Mücadele çalışmalarına katıldı. 1. ve 7. dönem Kütahya milletvekilliği yaptı.
Arapça ve Farsçayı iyi bilen Atalay, 1937-42
yılları arasında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde öğretim
üyesi olarak Farsça okuttu. Türk diline ait bazı önemli eserleri yayımladı.
Uzun süre Türk Dil Kurumu çalışmalarına katıldığı halde sonradan bu kurumun dil
politikasına karşı çıktı. Şiirleri ve bazı edebî eserleri de bulunan Atalay,
bir Türkçü ve Türkçeci olarak verdiği inceleme eserleriyle tanınmıştır.
ESERLERİ:
Bektaşilik ve Edebiyatı (1921), Türk Zaferine Armağan / Hilafet
Saltanat ve Cumhuriyet Hakkında (1923), Maraş Tarihi ve Coğrafyası
(1923), Müslümanlara Öğütler (1923), Baş Belaları (oyun, üç perde
1927), Türk Dil Kuralları (1931), Onuncu Yıl Destanı (1933), Suna
ile Çoban Hikâyesi (1939), Türkçemizde Men / Man (1940), Türk
Dilinde Ekler ve Kökler Üzerinde Bir Deneme (1942), Divan-ı Lügat’it
Türk (çeviri tıpkı basım, 5 cilt, 1939-43), Et Tuhfetü’z-Zekiye fi’l
Lugati’t Türkiye (çeviri tıpkı basım, 1946), Türkçe’de Kelime Yapma
Yolları (1946), Müyessiretü’l-Ulûm (çeviri tıpkı basım, 1946), Eş-Şuzûrü’z-Zehebiye
ve’l Kitabü’l Ahmediye fi’l Lügat’it Türkiye Çevirmesi (1949), Senglah
Lugat-ı Nevaî (tıpkı basım, 1950), Arapça ile Türkçe’nin
Karşılaştırılması (1954), Türk Dili ve İbadet (1961), Kur’an
Tercümesi Tanrı Kitabı (1962), Hayvan Hikâyeleri ya da Hayvanlardan
Öğütler (1962), Türk Dilinde Ana Kelimeler veya Türkçe’de Türetme
Sözlüğü (1967), Abuşka Sözlüğü (1970).
HAKKINDA: Yurt Ansiklopedisi (c. X, 1984),
Nuri Yüce / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 4, 1991), Mehmet Behçet Yazar /
Edebiyatçılar Alemi – Edebiyatımızın Unutulan Simaları (yay. haz. Mustafa
Everdi, 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas.
1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Birsen Pekçolak – Zeki Büyüktanır /
Homeros’tan Günümüze Anadolu Destanları (2002).
