Kirkor Ceyhan

Öykü ve anlatı yazarı (D. 29 Ekim 1926, Zara / Sivas - Ö. 27 Eylül 1999, Bonn / Almanya). İlköğrenimini Zara’ da, ortaokulu Sivas’ta tamamladı. Lise öğrenimini yarıda bırakarak bir süre terzilik yaptı. 1946'da evlendi. 1949'da askerliğini bitirip terhis olduktan sonra 1952'de İstanbul'a yerleşti. Kemal Tahir, Orhan Kemal, Aziz Nesin gibi edebiyatçılarla, Sabahattin Selek gibi araştırmacı tarihçilerle ve İbrahim Safi, Ali Demir ve Agop Arad gibi ressamlarla dostluklar kurdu.

Zara'dayken, hapiste olduğunu öğrendiği Kemal Tahir'le 1942'de mektup yazarak başlattığı tanışıklık kesintisiz bir dostluğa dönüşmüştü. Ceyhan’ın kaleme aldıklarının çoğu, özellikle Osmanlı dönemine, seferberlik ve sevkiyat yıllarına ait olup, bunlar da anne ve babasının kendisine ya kilim dokurken ya da inşaat mevsimi bitip eve döndükten sonra uzun kış gecelerinde anlattıklarıdır.

1965'te ailece Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne göç eden Kirkor Ceyhan, 10 ay sonra tekrar İstanbul'a döndü. 1980'de Fransa'ya yerleştikten sonra 1988'de Almanya'da Bonn kentine yerleşti. Ceyhan, son yıllarında İstanbul'u sık sık ziyaret ediyordu. 27 Eylül 1999'da, Bonn'da hayatını kaybetti.

"Kirkor Ceyhan, “Kapıyı Kimler Çalıyor” da babası Simon’un günlüklerinden derlediği Tehcir anılarını bizlere aktarıyor. 1915 Tehciri’nden, bir Osmanlı binbaşısının ön ayak olması ile “Müslümanlığa geçerek” kurtulan Simon ve ailesi, Tehcir kafilesinden kaçmış bir Ermeni arkadaşlarını evlerinde sakladıkları için yakalanırlar ve ailece 1916’da tehcire tabi tutulurlar. Sivas’tan Urfa’ya kadar süren sürgün yolu boyunca Anadolu’nun o dönemki vahşet ve sefalet manzarasını bizlere aktarır Simon. Yolda annesini, yatalak kız kardeşini, ve bebeğini kaybeder. İşin özgün yanı Simon, yaşadığı tüm bu trajediye rağmen ne Türklere, ne Kürtlere hiçbir hınç beslemez. Kendilerine eşlik eden jandarmalar da, en az onlar kadar perişan ve zavallıdır; ve bu askerler köylerden zar zor buldukları ekmeği, önce muhafaza ettikleri Simon’un ailesiyle paylaşırlar. Yolculuğun sonuna doğru bu jandarmalardan ağlaşarak ve helalleşerek ayrılırlar. Urfa’ya vardıklarında ise devletin çöküşüne tanık olurlar: Güney (Filistin ve Suriye) cephesi çökmüş, on binlerce yaralı Urfa sokaklarına dökülmüştür. Ortadaki ölü ve yaralıların manzarası dayanılacak gibi değildir. Simon şu yargıya varabilecek kadar yüce gönüllüdür: “Hepsi Anadolu çocuğu olan bu askerlerin dramı ile biz Ermenilerin dramı birbirinden farklı değil. Hepimiz ortak bir trajediyi yaşıyoruz.” Devlet kontrolünün kaybolduğu o kargaşada aile kaçar ve Zara’ya geri dönüş başlar.

İkinci kitap, “Seferberlik Türküleriyle Büyüdüm” ise, 1923 sonrasında dünyaya gelen genç Kirkor’un Zara ve Sivas’ta geçen çocukluk anılarıdır. Cumhuriyet kurulmuştur, Kirkor ilkokulda “Gazi Paşa” marşlarıyla büyümektedir. Eski Amerikan koleji binasına sığınan Ermeni nüfus oldukça azalmıştır. Okumuş bir insan ve 1915 öncesinde bir öğretmen olan Simon, duvarcılık yaparak ailesini, eşini ve 4 çocuğunu geçindirmektedir. Kitap, o yıllarda genç bir Ermeninin gözünden günlük yaşamı aktarmakta, o bölgede Türk, Kürt, Çerkez ve Ermeni kökenli (bir kısmı Müslümanlığa geçmiş) insanlar arasındaki günlük ilişkileri bize yansıtmaktadır. En ilginç yön, Zara’ya gelen mektuplardır. Bükreş’ten Adis Ababa’ya, Marsilya’dan Şikago’ya, New York’tan Bağdat’a kadar, dünyanın dört bir yanına savrulmuş Zara’lı Ermenilerin mektuplarıdır bunlar. Hepsi eski yurda duyulan özlemi, ve yeni ülkelerinde yaşadıkları sarsıntıyı dile getirmektedir. Şikago’da fabrikaya girmiş bir Zara’lı, mektubunda şöyle demektedir: “Bunlarda öyle fabrikalar var ki, her biri bizim Zara’yı içine alır!” Kitap, ABD’ye göçmüş bir Zara’lı Ermeni ile, Zara’da kalmış bir Türk arkadaşı arasında “eski bir hesabın kapatılması”nı anlatan ilginç, ve bir o kadar da göz yaşartıcı bir öyküyle sona erer." (Politika Gaztesi)

ESERLERİ:

ÖYKÜ: Atını Nalladı Felek Düştü Peşimize (1999), Seferberlik Türküleriyle Büyüdüm, Samizdat: İt Yatağında Ekmek Ufağı - Cennet Kimin - Teneke Bağlayanlar

DENEME: Kapıyı Kimler Çalıyor (2000).

KAYNAKÇA: Anadolu’lulu Bir Ermeni Komünist Anlatıyor (politijagazetesiorg, 15.04.2015), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007).