Kınalızâde Ali Çelebi

Bilgin, Şair

Doğum
Ölüm

Bilgin ve şair (D. 1510, Isparta - Ö. 1579, Edirne). Baba­sı çeşitli kadılıklarda bulunan Mîrî mahlaslı Emrullah Efendi idi. Döneminin tanınmış şahsiyetlerinden Abdülkadir Hamîd’in torunu, yazdığı tezkire ile tanınan şair Hasan Çelebi’nin babasıdır. Hamîdili'nin merkezi Ispar­ta'da oturan Abdülkadir Efendi, kına kul­landığından Kınalızâde (Hınnâvîzâde) lakabıyla tanınırdı.

Oğlu Kınalızâde Ali Çelebi, İlköğrenimini Isparta’da yaptıktan sonra İstanbul ve Edirne’de birçok medresede ünlü bilginlerden ders alarak yetişti. Kur’an-ı Kerim’i ve pek çok hadis-i şerifi ezberledi. Hat sanatını öğrendi, hitabetini geliştirdi. 1543’te Edirne Hüsamiye Medresesi müderrisi olarak çalışmaya başladı. Sonrasında Bursa’da Hamza Bey (1546), Kütahya’da Rüstem Paşa (1550), İstanbul’da Haseki (1553), Sahn-ı Seman (1556) ve Süleymaniye (1558) medreselerine tayin edildi. Ardından Şam (1562), Kahire (1566),  Halep (1567), Bursa, Edirne (1569) ve İstanbul (1570) kadılıklarında bulundu. Son olarak Abdülkadir Şeyhî Efendi'nin yerine Ana­dolu kazaskeri oldu  (1571). Vefatının ardından Seyyid Cemal Türbesi yakınlarındaki Nâzır Mezarlığı’na defnedildi.

Döneminin ünlü âlimleri arasında yer alan Ali Çelebi, özellikle tefsir, fıkıh, hadis, felsefe, riyaziye, belâgat ve inşa’da ileri derecede bilgi sahibiydi. Türkçenin yanı sıra Arapça ve Farsçaya da hâkim olduğu, bu dillerde kaleme aldığı şiirlerinden anlaşılır. Şair Emrî’nin de etkisiyle muammaya merak saldı ve bu türün Türk edebiyatına girmesine katkı sağladı. Kanuni Sultan Süleyman’ın şiirlerine tahmisler de yazmış olan Ali Çelebi, bağımsız eserler yanında çok sayıda risale, haşiye kaleme aldı. Divan’ı basılmamıştır.

Ahlak ve felsefe alanında yazılan ilk Türkçe eser olan Ahlak-ı Alâî’de Ali Çelebi, Aristoteles’ten ve Nasıreddin Tusi, Celâleddin Devvani gibi önemli İslam düşünürlerinden etkilenerek ahlakı bir felsefe sorunu olarak ele aldı. Aynı zamanda kendine özgü görüşler oraya koydu; evrenin oluşumu ve hareketi, devlet yönetimi, aile gibi konulara değindi. Ali Çelebi’nin eselerinden çıkarılan özetler Osmanlı Devleti döneminde okullarda ders kitabı olarak okutuldu.

ESERLERİ:

Ahlak-ı Alâî (Türkçe, 1833; Latin harfleriyle, 1934; Ahlak İlmi adıyla, yay. haz. Hüseyin Algül, 1972), Münşeât-ı Kınalızâde (Türkçe), Muammeyât (Türkçe), Kınalızâde Tarihi (Türkçe), el-Esâf fî ah­kâmı'1-evkâf (Arapça), Risâle fi'l-vakf (Arapça), Hâşiye calâ Envâri't-tenzîl (Arapça), Tabakâtü'l-Hanefiyye (Arapça), Kasîde-i Mü­lemma (Arapça), Haşiye ale'l-Keşşâf (Arapça), Hâşiyeale'd-Dürer (Arapça).

KAYNAKÇA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), Ha­san Aksoy / Kınalızâde Ali Çelebi: Hayatı İlmî Edebî Şahsiyeti Arapça Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Yazma Nüshaları (İÜ Edebiyat Fakültesi lisans tezi, 1976), Yurt Ansiklopedisi (c. I, 1982), Ana Britannica (c. 1, s. 385, 1987), Rehber Ansiklopedisi (1994), Ayşe Sıdıka Oktay / Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî (MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, 1996), Hasan Aksoy / TDV İslam Ansiklopedisi (c. 25, s. 416-417, 2002), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, c. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2017).

 

 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör