17. yüzyılın önde gelen
hekimlerinden, anatomi kitabıyla ünlü Osmanlı hekim. Şirvan doğumlu olduğu ve
ünlü eseri dışında hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. İtakî, Türkçe ve
Farsça yazdığı şiirlerde kullandığı mahlasıdır. Anatomi konusunda yazdığı
Teşrih-i Ebdan (Bedenlerin Anatomisi) adlı eseriyle tanınmıştır. Bu eser
Osmanlı İmparatorluğunda kaleme alınmış ilk renkli resimli anatomi kitabıdır.
Dokular hakkında açıklamalar yaparak, solunum, sindirim sistemleri gibi
vücuttaki çeşitli organlar ve sistemler hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir.
Eserlerinde hem doğu hem de batılı eserlerden yararlanmış ve sinir sistemi
şemalarını kendisi çizmiştir.
Şemseddin İtakî’nin yazdığı eserinin
önsözünden Murad IV devrinde yaşadığı anlaşılıyor. Şirvanlı, tıp alanında
kendinden önce gelenlerin yolunda gitti, özellikle İbni Sina’nın eserlerini
inceledi ve onun görüşlerini benimsedi. Hastalıkların teşhis ve tedavisinde
İbni Sina’nın görüşlerini yansıtan, bazen onlara yenilerini ekleyen, deneye
dayanan bir yol tuttu. Eseri: Teşrih-ül-Ebdan ve Terceman-ı Kıbale-i Feylesofan
(Bedenlerin Anatomisi ve Filozofların Ebesinin Tercümanı).
IV. Murad döneminde (1623-40)
Sadrazam Recep Paşa için yazdığı Teşrihü’l-Ebdân ve Tercümânü’l-Kıbâle-i
Feylesofân adlı yapıtıyla ün kazanmıştır. Daha çok Teşrihü’l-Ebdân adıyla
bilinen bu yapıttaki bilgiler, medreselerde verilen kuramsal anatomi bilgisine
göre çok ileri düzeydedir. İtakî, Doğulu ve Batılı hekim ve bilginlerin
yapıtlarından yararlanarak yazdığı kitabına çeşitli kaynaklardan aldığı 30’u
aşkın anatomik çizimi eklemiş, birçok anatomi terimini de Türkçe olarak
vermiştir.
KAYNAK: Türk Bilginleri
(tubav.org.tr, 11 Mart 2014).