Filolog Doktor (Dr. Phil.), İlk Kadın
Vali, Siyasetçi, XX. Dönem Muğla Milletvekili. 1944 yılında İstanbul’da doğdu. Baba
adı Abdullah, anne adı Mukadder. İstanbul
Avusturya Kız Lisesi’ni bitirdikten sonra, Arizona’da AFS öğrenci değişimi
programına katıldı. İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü
bitirdi ve Hamburg’da Alman Dili ve Edebiyatı doktorası yaptı. Ankara
Üniversitesi İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi ve Boğaziçi Üniversitesi’nde
öğretim görevlisi olarak çalıştı, Almanca dersler verdi.
II. Dünya Savaşı’nın sonlarında,
siyasetçi bir aile ortamında büyüdü. içine doğdu. Babası, 1975-80 yılları arasında
Kocaeli senatörlüğü yapan Dr. Abdullah Köseoğlu, dayısı da ünlü politikacı ve
12 Mart (1971) döneminin başbakanlardan Nihat Erim’dir. Emekli büyükelçi Reha
Aytaman’la evlendi. Osman Aytaman adında Endüstri Mühendisi olan bir oğlu
vardır.
Lâle Aytaman, eşi büyükelçi Reha
Aytaman’la birlikte birçok ülkede bulundu. Turgut Özal Cumhurbaşkanlığı
döneminde, 6 Temmuz 1991 tarihinde, ANAP genel başkanı Mesut Yılmaz’ın
başbakanlığındaki hükümet tarafından Türkiye’nin ilk kadın valisi olarak
Muğla’ya atandı. Görevini 1995 yılına kadar sürdürdü. 1994-95 yıllarında Muğla
valisi olarak Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Planlamalar Kongresi Türk Milli
Heyeti Başkanlığı yaptı, “Avrupa Planlamaları Çalışma Grubu” başkan yardımcısı
oldu.
Muğla ilinde kadının el emeğinin
değerlendirilmesi ve tütüne alternatif projeler geliştirilmesi kapsamında,
geleneksel dokumacılığın korunması için Yeşilyurt Modeli’ni oluşturdu ve Muğla
El Sanatları Sanayi Ticaret Limited Şirketi (MELSA)’ni kurdu. Muğla Üniversitesi’nin
kurulmasında yaptığı hizmetler ve çevreye yönelik çalışmaları ile de öne çıktı.
1995 yılında Anavatan Partisi
(ANAP)’den XX. Dönem (24.12.1995 – 18.04.1999) Muğla milletvekili seçildi. Türkiye
Büyük Millet Meclisi (TBMM) Kadının Statüsünü Araştırma Komisyonu Başkanlığı
yaptı. TBMM ANAP Kurulu üyeliği ve ANAP Merkez Karar Yönetim Kurulu
üyeliklerine seçildi. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Batı
Avrupa Birliği (BAB) Milli Heyet üyeliği yaptı. AKPM’de bir Komisyon
Başkanlığı’na seçilen ilk Türk milletvekili olarak “Çevre, Yerel ve Bölgesel
Yönetimler Komisyonu” başkanlığı yaptı.
Lale Aytaman, Valilik görevi
boyunca yaşadığı anılarını, İğneli Koltukta
Dört Buçuk Yıl (2008) adlı kitapta topladı. Kitabında, Türkiye’nin ilk ve
tek kadın valisinin içtenlikle kayda geçtiği valilik anılarını anlattı. Evli, 1 çocuk annesidir. Almanca, İngilizce,
Orta düzey İtalyanca biliyor.
Vali Hanım: Lale Aytaman
Dönemin İçişleri Bakanı Mustafa
Kalemli, bir kadını vali olarak atayacaklarını dile getirdiğinde, siyasilerden
idarecilere kadar birçok erkek “Kadın vali mi!” tepkisi gösterdi. Ama o sadece
ilk kadın vali olmadı, bürokrasideki taşları yerinden oynattı. Dönemin İstanbul
Valisi Cahit Bayar, KKTC’ye büyükelçi olarak atandı. Bu atama bir ilkti; yani
ilk kez bir vali büyükelçi oluyordu.
Bu atamanın ardındaki isim
İçişleri Bakanı Mustafa Kalemli, Dışişleri bürokrasisinin bu atamaya biraz
burulduğunu hissetti, gönül alma yoluna gitti. Bunu da bir kadın büyükelçiyi
Cumhuriyet’in ilk valisi yaparak gerçekleştirmeye karar verdi.
Filiz Dinçmen’i atamak istedi.
Cumhurbaşkanı Özal, Kalemli’ye Dinçmen’in Dışişleri’nde kalmayı tercih
edeceğini söyledi. Öyle de oldu. Kalemli bu kez Dinçmen’in yardımcısı Reha
Aytaman’ın eşi Lale Aytaman’ı önerdi. Özal, “Hah şimdi oldu bak” dedi. Kalemli,
Lale Aytaman’a telefon ederek valilik teklif etti. Fakat Aytaman bunun bir
telefon şakası olduğunu sandı. Kalemli, çareyi gizli bakanlık numarasını
vermekte buldu. Lale Hanım Cumhuriyet’in ilk kadın valisi olmanın gururunu
yaşadı.
KAYNAKÇA: Lale Aytaman / İğneli
Koltukta Dört Buçuk Yıl (2008), TBMM Albümü 3. Cilt 1983-2010 (2010), İhsan
Işık / Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, c. 6, 2013) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür
Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2019), Cumhuriyetin
91’inci yılında 91 sembol kadın (kadinlarkulubu.com, 30 Ekim 2014),
