Matematik ve
fizik bilgini (D. 11 Ekim 1910, Kayalar / Selanik – Ö. 26 Aralık 1997,
İstanbul). Dünya çapında ünlü bir matematikçi ve fizikçidir. Henüz iki yaşında
iken, Selanik’in Balkan Savaşı sırasında Yunan ordusunun denetimine girmesi
üzerine, ailesi İstanbul’a yerleşti. İstanbul'da dört yaşındayken okula
başladı.1919’da dokuz yaşında iken ailesi ile birlikte Ankara'ya taşındı. Aile
buradan ayrılarak, yine kısa bir zaman için İstanbul’a döndü ve daha sonra
İzmir’e yerleştiler. Cahit Arf’ın matematiğe ilgisi İzmir yıllarında başladı.
Daha ilkokuldayken, Pisagor teoreminin geometrik ispatını anlamıştı. İspatta çizilen şekil eşeğin kulaklarına
benzetildiği için, eskiler bu teoreme “Eşek Teoremi” de derlerdi. Cahit Arf’in,
İzmir'deki öğrenimi sırasında, Öklid
geometrisinden sorular çözmeye matematik öğretmeni tarafından teşvik edildiği
bilinmektedir.
1926 yılında,
ailesi, Fransa'da iyi bir eğitim almasının daha uygun bir seçenek olduğuna
karar verdi. Böylece, Cahit Arf lise öğrenimi için 1926’da Fransa’ya
gönderildi. Fransa'da Ecole Normale
Superieure'de 1932'de tamamladığı yüksek öğreniminin ardından, Kastamonu
Lisesi’ne öğretmen olarak atanmak istedi. Ancak çevresinin yardımı ve
yönlendirmesi ile bir süre Galatasaray Lisesi'nde matematik öğretmenliği
yaptıktan sonra, 1933’teki üniversiteler reformu kapsamında, İstanbul
Üniversitesi Fen Fakültesi'ne doçent adayı olarak atandı.
Cahit Arf,
1937’de doktorasını yapmak için gönderildiği Almanya Göttingen Üniversitesi’nde
tez hocası Hasse ile birlikte kariyerini yükseltmek için çalıştı. Bu çaba
sonucunda, matematikte “Hasse-Arf Teoremi” olarak bilinen ünlü sonucu da içeren
doktora çalışmasını 1938’de tamamladı. 1938 yılından Cahit Arf cebir, sayılar
teorisi, elastisite teorisi, analiz, geometri ve mühendislik matematiği gibi
çeşitli alanlarında yaptığı çalışmalarla matematiğe temel katkılarda bulunarak,
yapısal ve kalıcı sonuçlar elde etti. Hasse’nin ısrarı ile çalışmalarına devam
etmek için bir yıl daha Almanya’da kaldı ve bu sırada yine matematiğe çok
önemli bir katkısı olarak “Arf Değişmezleri”ni buldu. İlk bilimsel çalışması 1939 yılında
Almanya’nın ünlü bir matematik dergisi olan “Crelle Journal”de yayımlandı.
Türkiye’ye
döndükten sonra 1943’te İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde profesör oldu.
Cahit Arf, bir problemle uğraştığı ve karakteristiği iki olan cisimler
üzerindeki kuadratik formları çok iyi bir biçimde sınıflandırdı. Bunların
invariantlarini, yani değişmezlerini inşa etti. Bu invariantlar dünya
literatüründe "Arf Invariantlan" olarak geçmektedir. Bu çalışması
1944 yılında “Crelle” dergisinde yayınlandı ve Cahit Arf'i dünyaya tanıttı.1955’te
de ordinaryüs profesörlüğe yükseltilerek, 1962’ye kadar İstanbul
Üniversitesi’nde çalıştı. 1963’te Robert Kolej'de matematik dersleri vermeye
başladı. 1964 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)
bilim kolu başkanı oldu. 1966’da Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek
Princeton ve Kaliforniya Üniversiteleri’nde çalıştı. 1967’de Türkiye’ye
döndüğünde Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. Türkiye
Bilimsel Teknik Araştırma Kurumu, TÜBİTAK’ın kurulmasında çok etkin rol oynadı.
Gebze’deki Marmara Araştırma Merkezi’nin kuruluşunda görev aldı.
Cahit Arf, 1980 yılında üniversitedeki görevinden
emekliye ayrıldıktan sonra TÜBİTAK'a bağlı Gebze Araştırma Merkezi'nde görev
aldı. 1985 ve 1989 yılları arasında, Türk Matematik Derneği’nin başkanlığını
yaptı. Bütün Türk matematikçilerine dolaylı ya da doğrudan bir biçimde esin
kaynağı olmuş, yaptığı uyarılar ve verdiği fikirlerle çevresindeki tüm
matematikçilerin ufkunu genişletmiş ve çalışmalarını yeni bir bakış açısıyla
yönlendirmelerini sağlamıştır.
Orta Doğu Teknik
Üniversitesi’nde çalışırken dünyadan kopuk bir bilim adamı olmadığını defalarca
kanıtladı. Cahit Arf’ın uzlaşmacı, fakat ilkelerinden ve bilim adamı
kişiliğinden ödün vermeyen ilkeli bir bilim insanı olduğu bilinmektedir. Cebir
konusundaki çalışmalarıyla tüm dünyada ün kazandı. Sentetik geometri
problemlerinin cetvel ve pergel yardımıyla çözülebilirliği konusunda yaptığı
çalışmalar, cisimlerin kuadratik formlarının sınıflandırılmasında ortaya çıkan
değişmezlere ilişkin "Arf Değişmezi" ve "Arf Halkaları"
gibi literatürde adıyla anılan çalışmaları, onun, matematik dünyasının ünlü
matematikçileri arasında yer almasını sağladı. “Arf Değişmezi”nin förmülü
şöyledir: arf(g)=nSigmaİ=1 q(a;)q(b;)E Z2. Cahit Arf, matematiği bir meslek
dalı olarak değil, bir yaşam tarzı olarak görmüştür. Öğrencilerine sürekli:
“Matematiği ezberlemeyin, kendiniz yapın ve anlayın.” demiştir.
Matematik
literatürüne "Arf Halkaları”, “Arf Değişmezleri”, “Arf Kapanışı" gibi
kavramların yanı sıra "Hasse-Arf Teoremi" ile anılan teoremleri
kazandırdı. Dünya matematik literatürüne "Arf Teoremi" ile giren ve
“Türkiye'nin Einstein”ı olarak kabul edilen Cahit Arf, bilime değer veren bir
insan, araştırıcı zekâsını kullanarak Türk bilim ve akademik çevrelerine örnek
olan ender kabiliyetlerimizdendir.
Son yıllarda da
matematiğin biyoloji bilimi içindeki olası uygulamaları üzerinde çalışmalar
yapmıştı. 1948’de İnönü Ödülü’nü
kazandı. 1974’de TÜBİTAK Bilim Ödülü, 1980’de İTÜ ve KTÜ Onur Doktorası,
1981’de de ODTÜ Onur Doktorası’nı aldı. Genç yaşta Mainz Akademisi Muhabir
Üyeliğine seçildi ve Türkiye Bilimler Akademisi Onur Üyesi oldu. Fransa 1994’te
“Commandeur des Palmes Academique” ödülünü ona takdim etti. Japon asıllı Türk
matematikçisi Prof. Dr. Gündüz İkeda'nın deyimiyle, “Cahit Arf, Türkiye'nin
şimdiye değin sahip olduğu en yetenekli matematikçisi”dir. 10 Türk Lirası’nın
arka yüzünde Ord. Prof. Dr. Cahit Arf’ın portresi yer almaktadır. Cahit Arf’ın
“Arf Değişmezi”nden alınan bir kesitin yanı sıra “aritmetik diziler, abaküs,
sayılar ve bilgisayar teknolojisinin temeli olan sayısal sistemi belirten ikili
(Binary) sayı sistemini ifade eden rakamlar” gibi matematik ile ilgili motifler
de 10 Türk Lirası’nın arka yüzünü tamamlayan unsurlardır.
Ülkemizde
matematik biliminin son elli yıllık geçmişinin öncü kişisi olmanın yanı sıra,
Cahit Arf’ın toplum sorunlarına ilgisi, ülkesine bağlılığı, üniversite ve genel
olarak eğitim sorunlarına karşı duyarlılığıyla, çoğu kez genç meslektaşlarının
görüşlerine ve deneyimlerine başvurdukları, sıkışık dönemlerde doğru
bildiğinden şaşmaz kararlı kişiliğini örnek aldıkları bir "hocaların
hocası" oldu. O bütün yaşamı boyunca doğru bildiğini açık açık söylemekten
hiç çekinmemiştir. Alanıyla ilgili olarak birçok makale kaleme alan, içte ve dışta
birçok konferanslar veren Cahit Arf’ın yayımlanmış ‘Anlamak’ Tutkunu Bir
Matematikçi (ortak, 2006) adlı bir de kitabı vardır.
Prof. Dr. Erdal
İnönü, Cahit Arf hakkındaki bir yazısında şu değerlendirmelerde bulunmuştur:
“…Bir zamanlar
integrali bilen kimselerin matematikçi, üstel fonksiyonu bilenlerin ise büyük
matematikçi sayıldığı ülkemizde derin matematik konularının tartışılacağı hayal
bile edilemezdi. Cahit Arf, Türkiye’de matematiğin o günlerden bu günlere
gelmesinde en büyük rolü oynamıştır.”
Prof. Dr. Tosun
Terzioğlu ise şu görüşünü dile getirmiştir:
“Cahit Arf'ı ilk
tanıyan bir kişi onun sadece matematiğe ilgi duyan bir insan olduğu izlenimi
edinebilirdi. Matematik her şeyin üzerinde ve ötesindeydi Cahit Bey için. Ancak
onun TÜBİTAK'ın kurulmasında ve gelişmesinde gösterdiği çabayı ve özeni
bilenler Cahit Arf'ın öyle içine kapanık, matematikle uğraşan dış dünyayla
ilgilenmeyen bir kişi olmadığını bilirler. Mühendisliğin günlük hayattan doğan
problemlerine her zaman ilgi gösterirdi. Ama, bu probleme mutlaka matematiksel
bir model bulmaya da çabalardı. Hele de bir de pratikten gelen bir problemi
matematik olarak çözüme kavuşturursa pek keyiflenirdi. Değerli bilim adamı yine
o mitolojik kahramanlardan olan rahmetli Mustafa İnan ile böyle bir işbirliği
yapmış ve İnan'ın köprülerde gözlemleyip araştırdığı bir sorunun matematiksel
kesin çözümünü vermişti.”
KAYNAKÇA: A. Dönmez / Matematik Tarihi (1986),
Milliyet Büyük Larousse Ansiklopedisi (1986, c. 2. s. 776), Ali Sinan Sertöz /
“Cahit Arf; Bir Efsanenin Ardından” (Bilim ve Teknik, sayı: 364, 1998), Ersan
Akyıldız / Hocaların Hocası Cahit Arf
(Bilim ve Ütopya, s. 137 / 2005, s. 21-28), Gökhan Tok / Cahit Arf:
Matematikle Geçen Bir Ömür (Liderler-1, 1996, s. 112-116), Niyazi Hüseyin Bahtiyar / Balkanlar’da Türk
Ünlüleri (1999, s.73-75), İsmihan Yusubov / Ünlü Bir Matematikçi Hakkında
Etüt-Esse Cahit Arf Sonsuzluğu (Bilim ve Ütopya sayı.103, s.32-33, 2003),
Ferhat Dinçer / Harezmî'den Cahit Arf'a (2008), İhsan Işık / Ünlü Bilim
Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of
Turkey’s Fomous People (2013).