Müzik tarihçisi ve yazarı, müzisyen (D. 27 Mart 1900, İstanbul – Ö. 13 Aralık 1961, İstanbul). Babası, Harmankaya Tekfuru Köse Mihal Beyin soyundan
Dr. Yusuf Ragıp Bey, annesi yine Köse Mihal Beyin
soyundan Mahmud Nedim Paşa’nın kızı Fethiye Hanım’dır. Kösemihal olan soyadını 1940’lı
yıllarda, Gazimihal olarak değiştirmiştir. Öğrenim hayatına babasının yanında
başladı. Çocuklarının hiçbirini ilkokulda okutmamış olan Yusuf Ragıp Bey,
ortaokula onları doğrudan kendisi hazırlamıştır. Mahmut Ragıp bu arada
babasından Fransızca dersleri de aldı. Resmî öğreniminde önce Hadîka-i Meşveret
Rüştiyesi’ne girerek başladı. Daha sonra Vefa Sultanisi (Lisesi) ile
Kumkapı’daki Fransız Koleji’nde okudu. İlk müzik bilgilerini de
beş yaşlarındayken, ud ve keman çalan babasından aldı. Daha çok klasik Türk müziği
bilgileri çerçevesindeki bu çalışmaların yanı sıra bir süre Şehzadebaşı’ndaki
Musikî-i Osmanî Cemiyeti’ne devam etti. Kemanı iyice ilerleterek küçük yaşlarda
İstanbul’da oynanan operetlerin saz takımlarında yer aldı. Keman icrasındaki
başarısı nedeniyle de zamanla fasılların aranan kemancısı oldu.
Mahmut Ragıp, on dört yaşında geçirdiği bir kaza sonucunda sakatlandığı
için uzun süre ayağa kalkamadığından öğrenimine ara vermek zorunda kaldı;
liseyi daha sonra Ankara’da tamamladı. Hastalığının ilk günlerinde Rauf Yekta
Bey’in çeşitli dergilerde yayımlanan yazılarını okumaya başladı. Ayrıca yabancı
ansiklopedilerden müzikle ilgili maddeleri okuyup inceleme olanağı buldu.
Metotlu bir öğreniminin
ancak yurtdışında alınabileceğini düşünerek, babasının maddî desteğiyle 1921’de
Almanya’ya gitti. Berlin’deki Stern Konservatuarı’na girerek burada değişik hocalarla armoni ve Bach estetiği çalıştı. Almanya’da bulunduğu dört yıl içinde
Berlin kütüphanelerindeki müzikle ilgili dokümanları inceleme fırsatı buldu. Bu
sırada Avrupa’daki müzik hareketlerini yakından izliyor, bunlar hakkında
yazdığı makaleleri Türkiye’deki dergi ve gazetelerde yayımlatıyordu. 1925’te
Türkiye’ye dönerek çeşitli okullarda müzik dersleri verdi. Ardından, müzik
öğrenimini tamamlamak üzere Paris’e gitti. Keman, müzik tarihi, armoni ve
kontrpuan çalıştı. 1928’de yurda döndü ve 1929’da İstanbul Kız Lisesi ile
Galatasaray Lisesi’ne müzik öğretmeni olarak atandı. 1932’de Ankara’ya yerleşerek,
Mûsiki Muallim Mektebi (Ankara Devlet Konservatuarı)’inde keman, müzik nazariyesi,
opera ve bale tarihi öğretmenliği yaptı. Bu arada Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik
Bölümü ile Askerî Mızıka Meslek Okulu’nda müzik tarihi dersleri verdi. Devlet
Konservatuarı’ndaki görevinden 1961 yılında kendi isteğiyle emekliye ayrılarak
İstanbul’a yerleşti. 13 Aralık 1961’de vefat etti ve Eyüp’teki Gümüşsüyü Mezarlığında
toprağa verildi.
Kemana Türk
müziği üslûbu ile başlayan Gazimihal’in, on beş yaşında çok sesli müzikle
tanıştıktan sonra kendini tümüyle Batı müziğine verdiği söylenebilir. Batı
tarzı keman derslerine Kemanî Yorgi Efendi ile başlamıştı. Fransız Koleji’nde
öğrenci iken Albert Braun’dan metotlu keman dersleri aldı; bu arada kompozitör
Mercânier ile müzik nazariyesi üzerine çalıştı. Kemanı bir daha eline almamak
üzere 1935 yılında bıraktıktan sonra çalışmalarını tümüyle müzikolojiye verdi. Her
ne kadar Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren ülkede yerleşmeye başlayan çok
sesli müzik akımının destekleyicileri arasında yer almışsa da bu tavrı hiçbir
zaman Türk müziği düşmanlığına dönüşmedi. Hayatı boyunca halk müziklerini araştırmak
için büyük çaba verdi. Ona göre Anadolu’daki halk müziklerinin kendine özgü
bir yanı vardır ki, bu onların Orta Asya’dan gelen özgün Türk melodileri
olmalarından kaynaklanır.
Gazimihal’in Paris’teki
eğitimi sırasında tanıştığı Ahmet Adnan Saygun ile pentatonizm (beş seslilik) ve
Türk müziğinin temel yapısı üzerindeki görüş alışverişi yıllar boyu
sürmüştür. Halk müziği ritim ve melodilerinden ilham alan bestekârları desteklemiş,
bunların halk müziklerinden yararlanmalarının folklorla hiçbir ilgisi olmadığını,
bunun sadece ulusal sanat ekolünün bir parçasından ibaret kalacağını
söylemiştir. Trabzon, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Erzincan ve Erzurum çevresinde
yapılan halk müziği ve oyunlarıyla ilgili araştırmalara katılmıştı.
Mahmut Ragıp
Gazimihal, yazarlığının ilk yıllarından itibaren müzik tarihiyle
ilgilenmiştir. “Türk Musikisi Tarihi” adlı çalışmasında, o zamana kadar hiçbir yazarın ele
almadığı İç Asya Türk müziği kaynakları ile Elâm, Eti ve Sümer müziklerinin
Türk müziğine etkisine ve Anadolu halk ezgilerinin bir metot içerisinde
incelenmesi gereğine işaret etmiştir. Gazimihal'in son dönem yazıları (1950-61)
organoloji (çalgı bilimi) ve etimoloji (köken bilim) üzerinedir. Türk müziği
âletlerinin tarihi, adlarının kökeni ve teknik açılardan incelenmesi konularına
yazıları ile katkıda bulunmuştur. Müzik terimleri hakkında yazdığı makaleler
Türk müzikolojisinin temel kaynakları arasında yer almaktadır.
Gazimihal,
gerek yurt içinde gerekse yurt dışında çalışan kimi müzik ve folklor
kuruluşlarının üyeliklerinde de bulunmuştur. 1921 yılından itibaren müzik
yazıları yazan Gazimihal, bu konudaki bilgisini Avrupa’ya da kabul ettirmiş,
yurt dışında yayımlanan çeşitli dergilere yazdığı makalelerle uluslararası bir
ün kazanmıştır. Bu türden makaleleri Revue de musicologie (Paris), Le Monde musical (Paris). Revue inler de musique (Brüksel) adlı dergilerde yayımlandı. Türkiye’de
ise yazıları Millî Mecmua, Dârülel-han Mecmuası, Varlık, Türk Folkloru
Araştırmaları, Ülkü, Folklor Postası, Türk Yurdu, Halk Bilgisi Mecmuası, Damla,
Müzik Görüşleri, Yücel, Uludağ, Konya, Çorumlu dergileri ile Akşam,
Vakit, Bartın, Hâkimiyet-i Milliye (Ulus)
gibi gazetelerde yayımlandı. Kendisi de 1934’te Ankara’da “Müzik ve Sanat Hareketleri”
adıyla bir dergi yayımlamaya başlamış, ancak bu dergi bir yıl kadar
çıkabilmiştir. Gazimihal’in yayımlanan eserlerinden başka, basıma hazır İzmir’de
Mûsiki, Bale Tarihi ve Franz Liszt’in İstanbul Konserleri adlı eserleri
de bulunmaktadır. Kendi ifadesine göre 3000 civarında makale yazmıştır.
ESERLERİ:
Anadolu
Türküleri ve Mûsikî İstikbâlimiz (1928), Şarkî Anadolu Türkü ve Oyunları (İstanbul 1929), Türk
Musikisi Tarihi (“Türk Tarihinin Ana Hatları” içinde, 1932), Umumi
Musiki Tarihi (1934), Armoni Dersleri (1934), Türk Halk
Müziklerinin Kökeni Meselesi (“Türk Tarihinin Ana Hatları” içinde, 1936), Türk
Halk Musikilerinin Tonal Hususiyetleri Meselesi (1936), Balkanlarda Musiki İlerleyişi (1937), Türkiye-Avrupa
Musiki Münasebetleri (1939), Ankara Bölgesi Musiki Folkloru (Hulusi
Karsel ile, 1939), Musiki Tarihi (Alice Gabeaud'dan çev., I940), Bursa
da Musiki (1943), Johann Sebastian Bach (Albcrtine Morin Labrevque’ten çev., I946), Konya’da Musiki (I947), Schumman (A.M. Labrevque’ten çev., I948), Necdet Remzi Atak (I9481), Türk
Askeri Muzıkaları Tarihi (1955), 1&
55 Opera (1957), Yüzyıllar Boyunca Mehterhane ve Türk Müzik
Kalkınışı (1957), Asya ve Anadolu
Kaynaklarında (1958), Musiki Sözlüğü (1961), Türk Vurmalı
Çalgıları / Türk Depfli Çalgıları) (1975), Türk Nefesli Çalgıları / Türk
Ötkü Çalgılan (1975), Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız (1975),
Türk Halk Oyunları Katalogu (III cilt, 1991).
KAYNAKÇA: Türk Folklor Araştırmaları Dergisi Mahmut
Ragıp Gazimihal özel sayısı (sayı: 152, Mart 1962), Cem Behar / Klasik Türk Musikisi Üzerine Denemeler (s.
98-104, 1987), Fikri Çiçekoğlu / “Gazimihal - Hayatı - Çalışmaları (Türk Folklor
Araştırmaları, sayı: 153, 1962), Bülent Alaner / “Ölümünün 25. Yıldönümünde
Mahmut Ragıp Gazimihal” (Anadolu
Folkloru, sayı: 3, 1985), Vural Süzer / Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi (s. 269, 1986), Melih Duygulu
/ “Gazimihal, Mahmut Ragıp” (TDV İslam Ansiklopedisi
(c. 13, s. 477-479, 1996), İhsan Işık / Resimli ve
Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006,
2007) - Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013),
Merdan Güven / Altın Adam Gazimihal (2012).