Eğitimci
- yazar (D. 1874, Arabacılar
[Kolarovo] köyü / Silistre / Bulgaristan - D. 1939, İstanbul). İlkokulu
köyünde bitirdikten sonra Silistre Rüştiyesinden mezun oldu. Medrese eğitimi
görerek Hafız oldu. Genç yaşlardan itibaren araştırmacı bir kişi oldu. Dobruca
tarihinden ilam aldı, Silistre savunmasında (1854) gösterilen kahramanlıklar,
Tutrakan (eski-Turtakan) şehri kenarındaki Türk Şehitliği mezarları, kalbinin
derinliklerinde ulus sevgisini canlandırdı, kalemine ve etkinliklerine güç
kazandırdı.
Mehmet Masum, tahsilini devam ettirmek için İstanbul'a
geldi ve Fatih medresesinde okudu. Arkasından Üsküdar İdadiyesiııe de devam
etti. 1895 yılında Azerbeycan'a gitti ve orada üç yıl öğretmenlik görevinde
bulundu. Kafkasya Türklerinin eğitimine kendi katkısını verirken, onların
tarihini, örf ve geleneklerini öğrenerek Türk dünyasına açıldı. Buradaki
anılarını daha sonra "Kafdağı Arkasında" başlığı altında
Bulgaristan'da çıkarılan Türk Muallimleri
Mecmuası'nda yayımladı.
1898 yılında, doğup büyüdüğü memleketine döndü ve uzun
süre Bulgaristan'da öğretmenlik yaptı. Burada, Tanzimat ile doğmuş olan
Rüştiye okullarının gelişimi uğrunda eğitim çalışmalarında bulundu. Rusçuk
(Ruse) şehrinde Türk okullarının müfettişliğini yaptı. Tutrakan Türk Okulunda
müdürlük görevinde bulundu.
O yıllarda İstanbul'da ve Batıda tahsil görmüş
Rusçuklu Türk kadroları ile yakın ilişkiler kurdu, Rusçuklu Tahir Lütfü Bey,
Kızanlıklı Ali Haydar Bey gibi öğ- retmenlenle bir bütün oluşturarak, Türk
okullarının modernleşmesine büyük katkılarda bulundu. İlericilik-gericilik
gibi bölücü, tutucu ve tatsız çekişmelere son vermek için, Bulgaristan
Türklerini birleştirici etkinliklerde bulundu: Türk okullarına kitaplar yazdı,
öğretmen Kılavuzu hazırladı, öğrencilere sahne oyunları kaleme aldı. 1907
yılında Türk öğretmenler Birliği 'nin Rusçuk İkinci Kongresinde Türk dilinin
arılığı ve güzelliği hakkında bir rapor okudu, 1919 yılında Eskizağra'da
toplanan Türk Öğretmenler Birliğinin 10. Kongresinde "Büyük Harbin Et- fal
Üzerinde Büyük Etkileri" başlıklı raporuyle milli ruhu alevlendirdi.
Onun adı, Türkiye'nin Bulgaristan Türklerine yadigar
olarak 1922 yılında açtığı Niivvab okulunun Nizamnamei Esas-ı, program ve iç
talimatnamesini büyük bir itinayla hazırlayan komisyonda Osman Nuri Peremeci,
Süleyman Sırrı, Hafız İbrahim Meçik adları arasında geçer. Bu programların
düzenlenmesinde milli eğitim amaçları daima gözönünde bulundurulmuştur.
Mehmet Masum Akalın, hayatının tehlikeye girmesi
nedeni ile 1930 yılında çok sevdiği Anavatanı Türkiye'ye geldi ve burada da
öğretmenlik hayatını sürdürerek, eğitim ordusunda çalıştı. Onun,
Bulgaristan'da Türk eğitimine hizmetlerinden biri de "Usul-ü Savtiye" kitabını yazmak oldu.
ESERLERİ:
Usul-ü
Savtiye, Ana Dili (İlkokullar için okuma
kitabı), Mektep Müsamereleri (Şumnu
1922), Büyük Harbin Eftal Üzerinde Büyük
Tesirleri (Şumnu, 1920), Kafdağı
Ardında (Kafkasya'dan Öğretmenlik Anılan,
Bulgaristan Türk Muallimler Mecmuasında yayımlandı, kitaplaşmadı).
KAYNAK: Hakkı Abdullah Meçik / Bulgaristan Türklerinin
Kültür Hayatı (İzmir 1977, s. 18-22), Osman Keskinoğlu / Bulgaristan'da Türkler
(1985, s. 184), Niyazi Hüseyin Bahtiyar / Balkanlar’da Türk Ünlüleri (1999,
s.53-54), İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi
(2013) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (C. 12, 2015).