Mutasavvıf,
siyaset adamı, milletvekili, araştırmacı-yazar (D. 1874, Erzurum – Ö. 4 Temmuz
1954, İstanbul). I. Türkiye Büyük Millet Meclisi Erzurum mebuslarındandır. İlk
ve ortaöğrenimini kısmen babasından aldı. 1890’da hafızlığını tamamladı.
Darülmuallimin'i (Erkek Öğretmen Okulu) bitirdi. Kadirî-Melâmî şeyhi Hâşiîzâde
Şeyh Ali Rıza’ya bağlandı. 1889-1901 yılları arasında avukatlık, 1903’te
Erzurum İbrahim Paşa, 1907’de Erzurum Numune-i Terakkî mekteplerinde
öğretmenlik, aynı okullarda on beş yıl müdürlük yaptı. Öğretmenlik görevinin
yanında Caferiye Camiînde hatiplik yaptı. Erzurum’un Ruslar tarafından işgali
üzerine 1917’de ailesiyle birlikte İstanbul’a yerleşti. Geçim sıkıntısı
nedeniyle Bursa’ya taşındı, burada zeytin ticareti ve fırıncılık yaptı.
Bursa’ya taşındıktan dört yıl sonra öldü.
İzmir’in
işgali sırasında kurulan Redd-i İlhak Cemiyetine katıldı. Bursa’da Müdafaa-yı
Hukuk Cemiyeti merkez heyeti başkanlığına seçildi. Fırınının su ısıtma
bölümünde bildiriler basarak halkı Millî Mücadele’ye katılmaya çağırdı.
Bursa’da Gündüz adlı bir gazete çıkardı. 1920’de Ertuğrul (Bilecik)
Mebusu olarak TBMM’ye girdi. Meclis’teki bazı çalışmaları tepki çekti ve
verdiği teklifler sürüncemede kaldı. 1922’de Ankara’da Şarkın Sesi adlı
bir gazete çıkardı. Çizgisi rahatsızlık doğurduğu için kapatılan bu gazete
yirmi dokuz sayı yayımlanabilmişti. Kurulan II. Meclise alınmadı ve İstanbul’a
döndü (1924). Siyasetten uzaklaşarak ticarete atıldı. 1925’te tekrar
öğretmenlik mesleğine döndü. 1931’de vaktinden önce emekliye sevk edildi ve
yeniden ticarete başladı. 1935’te Kütüphaneleri Tasnif Komisyonunda çalıştı. Bu
görevi kangren olan bacağının kesildiği 1945 yılına kadar sürdü.
ESERLERİ:
Durûb-ı
Emsâl (r. 1343), Hâl Tercümesi (r.
1391), Tatlı Zehir Yaldızlı Tuzak, Farmasonlar ve Maksadları, İslâmiyetin
Zuhuru İstanbul’un Fütûhu, Reheber-i Tekâyâ, Turuk-ı Aliye/Dervişlik, Dervişâne
Tevhid Risalesi, Vehhabî Mezhebi ve Protestanlığın Eşkâliyle Mukayasesi,
Kıyamet Risalesi, İlm-i Kelâm Notları, Ruh ve Mevt, Tarihe Karışan İslâm
Elifbası, Elifba-yı İslâm, Din Hocası, Din Bilgisi, Cenâb-ı İmam Ali ve Muaviye
ve Ashab-ı Nebî, Mecmua-i Urefadan Hülâsa, Vahdet-i Vücûd, Âlem-i Ceberût,
Hülâsa-i Nûr, Divan-ı Gaybî Baba, Atalar Sözü, Kıraat-ı Merdan, Risale-i
Merdan, Mecmua-i Merdan, Din Muallimi, Cenâb-ı Hakk’ı İnkâr Edenlere Cevab,
Tuhfetü’l-İmameyn, Müslümanlara Rehber, Din Öğretici, Din Bildirici Güzel
İlmihal, Hikâyeli Mevlid, Hakikat Duygusu, Büyük İlmihal, Ulu Tanrı, Tefsirli
Mevlid, Yüzbeş Hadis-i Şerif, Güldeste-i Kerâmât-ı Gavs-ı Azam Seyyid
Abdülkadir hazretlerinin hal Tercümeasi, İlme, Ulemaya Açık Mektup, Ashaba
Hürmet, İslâm Din-i Celilinde Zekat, Muhtasar Menasik-i Hac Riselesi, Dua
Mecmuası.
KAYNAK: Ömer Hakan Özalp / Erzurumlu Yeşilzade Mehmed Salih Efendi
(1999), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar
ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).