Tıp bilgini, nörocerrah. 6 Temmuz 1925’te Diyarbakır’ın Lice ilçesinde doğdu. Aslen Ankara / Beypazarı’nın Kayhan aşiretinden olan Prof. Dr. Gazi Yaşargil; Beypazarı’na ilk yerleşen Kayhan aşiretine mensup olup, ataları Fatih Sultan Mehmet Han’ın isteği üzerine İstanbul’a taşınmış; 1925 yılında, kaymakam olan babasının görevi dolayısıyla bulunduğu Diyarbakır / Lice’de dünyaya gelmiştir.
Mahmut Gazi, ortaöğrenimini Ankara Atatürk Lisesi’nde tamamladıktan sonra Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne girdi. 1944 yılında Almanya’ya giderek Friedrich Schiller Üniversitesi’nde tıp çalışmalarını sürdürdü. İkinci Dünya Savaşı’nın etkileri yüzünden 1945’te buradan ayrılarak İsviçre’deki Basel Üniversitesi’ne geçti. 1950 yılında bu üniversitede doktora eğitimini tamamlayan Yaşargil, bir süre Bern Üniversitesi’nin psikiyatri bölümünde görev aldıktan sonra nöroşirüji alanına yöneldi. Beyin anatomisi ve genel cerrahi alanında 1953 yılında Basel Üniversitesi’nin nöroşirüji bölümünde başladığı çalışmalarını 1957-65 yılları arasında Zürih’teki üniversite hastanesinde çalışmalarını sürdürdü. 1965 yılında yardımcı profesör oldu.
Yaşargil, 1965-67 yılları arasında, Amerika Birleşik Devletleri’nin Burlington kentindeki Vermont Üniversitesi’nin Nöroşirüji Bölümü’nde, Prof. Peardon Donaghy ile birlikte mikrovasküler cerrahi alanında çalışmalar yürüttü. Buradaki incelemelerini tamamlayarak yine Zürih’e döndü.
30 Ekim 1967 tarihinde, cerrahi mikroskop kullanarak ilk beyin bypass ameliyatını yaptı. Bu başarısı ile nöroşirüji dünyasında kendinden söz ettirmeye başlayan Yaşargil, cerrahi alanında kullanılan ekipmanları yetersiz bularak, bu alanda yeni arayışlar içine girdi. Bu yönde yaptığı çalışmalar sonunda cerrahi alanına yüzer mikroskop ve anjiyografi gibi önemli kazanımlar sağladı. Beyin ameliyatlarında kullandığı mikroskop, anverizmaların giderilmesinde çok önemli bir rol alarak bu alanda yeni bir dönem açtı. 1973 yılında profesörlük unvanını kazandı ve Zürih Üniversitesi Nöroşirüji Bölümü Başkanlığına getirildi.
Harvey Cushing ile birlikte, XX. yüzyılın en önemli nöroşirüji uzmanı olarak değerlendirilen Yaşargil, kendisinden sonra gelecek üç kuşağa bu alanla ilgili çok önemli bilgiler aktardı. Görev aldığı üniversitelerde dünyanın çeşitli yerlerinden gelen üç binden fazla öğrenciye bilgi ve deneyimlerini, nasıl uygulanması gerektiğini göstererek anlattı. Yaşargil, meslek yaşamını ABD’de Arkansas Tıp Bilimleri Üniversitesi’nde sürdürdü.
Amerikan Beyin Cerrahları Birliği tarafından “Yüzyılın Adamı” seçilen Yaşargil, birliğin saygın yayın organı olan “Neurosurgery” adlı bilim dergisince “Yüzyılın Adamı” seçilerek derginin kapağında yer alan Prof. Gazi Yaşargil’in adı 2002 yılında bir bilim kürsüsüne verildi. Böylece, ABD’de ilk kez saygın bir üniversitenin bilim kürsüsüne bir Türk’ün adı verilmiş oldu. Tıp Fakültesi Başkanı Harry Ward, Prof. Yaşargil için şöyle demişti: “Gazi Yaşargil mükemmel olmanın somut durumudur. Nörocerrahiye katkılarıyla herkesin ötesinde bir doktor olarak kendini kanıtlamıştır. Nörocerrahi ve mikro-nörocarrahide devrim yapmıştır.”
Gazi Yaşargil, beyin cerrahisine katkılarından dolayı “öncü” olarak nitelendirilmiştir. Ona göre beyin, su koridorlarından oluşuyor. Aynen, yeni bir kıta nehirleri yoluyla nasıl keşfedilebilirse, cerrah da beyni koridorları yoluyla keşfedebilir. Gazi Yaşargil, mikroskoplar aracılığıyla ve bu koridorlardan insan beyninde ulaşılmayacak tümör ya da lezyon bulunmadığını belirtmiştir.
Prof. Dr. Yaşargil, beyin ve sinir cerrahı, profesör doktor, yüzyılın beyin cerrahı unvanlarına sahiptir. 1991’de İstanbul Üniversitesi’nden, 1999 yılında University of Lima’dan, 2000 yılında Hacettepe Üniversitesi’nden, 2001 yılında University of Oxford’dan ve 2002 yılında Friedrich-Schiller University of Jena’den fahri doktorluk unvanı aldı. Ayrıca dünyada birçok kuruluşun fahri üyesidir.
Yaşargil, 1957 Vogt-Award of the Swiss Ophthalmological Society, 1981 Pioneer Microsurgeon Award of the International Microsurgical Society (Sidney – Astralia), 2000 yılı Türkiye Cumhuriyeti Üstün Hizmet Madalyası, 2000 Award of the Turkish Academy of Sciences, 2002 International Francesco Durante Award (Italy), 2002 Milli Egemenlik Onur Ödülü, 2005 TBMM Milli Egemenlik Onur Ödülleri gibi çok sayıda ulusal ve uluslararası ödül sahibidir. Türkiye’de kimi eğitim kurumlarına adı verilmiştir.
Şairlerimizden Ece Ayhan 1976-78 yıllarında değişik aralıklarla, beynindeki urun ameliyatla alınması ve tedavi maksadıyla İsviçre’ye gitmiş, ameliyatını ünlü Prof. Gazi Yaşargil gerçekleştirmişti.
KAYNAKÇA:
Milliyet (24 Kasım 1992), Eczacıbaşı Haberler (Sayı: 128- 132, Mayıs 1993, s,
8-9), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakır’lı Fikir ve Sanat Adamları ( c. III, s.
183-187, 1997), M. Gazi Yaşargil / Bir Beyin Cerrahının Yaşamı Düşünceleri ve
Anıları (2000), İhsan Işık / "Ünlü
Bilim Adamları" (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, c.2, 2013) - Encyclopedia
of Turkey’s Famous People (2013) - Diyarbakır Ansiklopedisi (2013) - Geçmişten Günümüze Diyarbakırlı İlim Adamları Yazarlar ve
Sanatçılar (2014).
