Tarihçi, Akademisyen, Tarih
Profesörü (D.. 15 Şubat 1926, Babadağ kasabası / Dobruca / Romanya – Ö. 21 Şubat
2019, Wisconsin eyaleti / ABD). Tam adı Kemal Haşim Karpat’tır. Kırım’dan Dobruca’ya,
oradan da Anadolu’ya göçen tatar asıllı bir ailedendir. Kuzey Dobruca’da doğup büyüdü. Tipik bir Osmanlı ülkesi olan
bu bölgedeki çok kültürlü, çok dinli yapıdan etkilendiğini, bu çok kültürlü
ortam, ileride birçok sorunu anlamakta ona yardım etmiştir. Çocukken köy
kütüphanesinde birçok kitap okuduğunu, ancak kendisine yön gösterecek birine de
bir hayli ihtiyaç duyduğunu, buna karşın okuduğu kitapların kendisine sağladığı
yararın yadsınamayacağını söylemektedir. Yetişmesindeki bir diğer etkenin de
Romanya’daki Türklerin Türkiye’ye göç etme olgusu olduğunu belirtir.
İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi’ni bitirdikten sonra Washington ve Rewington üniversitelerinde siyasal ve sosyal
bilimler üzerine yüksek lisans ve doktora yaptı. Aynı zamanda Rewington
Üniversitesi’nin Osmanlı Tarihi Bölümü’nün kurucusudur. Romanya’da tarih ihtisası yaptıktan sonra Amerikan tarihi,
Rus tarihi, Ortadoğu tarihi ve Osmanlı tarihi konularında çeşitli kurslara
katıldı. Yirmi ülkede yayımlanmış olan yüz otuz makalesi ve on altı yayımlanmış
kitabı vardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini II.
Abdülhamit’in attığı görüşünü taşımaktadır.
Kemal Karpat, Akademik çalışmalarına 1950
yılında New York ve Washington (ABD) üniversitelerinde başladı. Birleşmiş
Milletler Toplumsal Araştırmalar Bölümü’ndeki görevinin (1952-53) ardından,
Montana Devlet Üniversitesi (1957-62), ODTÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
(1958-59), Harvard Üniversitesi (1960-61), Robert Koleji (1962), AÜ Siyasal
Bilgiler Fakültesi (1962), Colombia Üniversitesi (1963), New York Üniversitesi
(1966) ve yine New York Üniversitesi (1962-67), John Hopkins Üniversitesi
(1967), Wisconsin Üniversitesi Tarih Bölümü (1967), ODTÜ Sosyal Bilimler Bölümü
(1968-71), Princeton Üniversitesi (1972), Ecole des Hautes Etudes en Science
Sociales (Paris, 1984) ve Bilkent Üniversitesi (1992-93) gibi bilim
kurumlarında öğretim üyeliği ve yöneticilik yaptı. 1970-88 yıllarında Wisconsin
Üniversitesi Ortadoğu Çalışmaları Bölümü Başkanlığını, 1989-95 yıllarında aynı
üniversitenin Orta Asya Çalışmaları programının bölüm başkanlığı görevlerini yürüttü.
Karpat Hoca ayrıca; International Journal of Turkish Studies,
Central Asian Survey ve Journal of Muslim Minority Affairs dergilerinin
editörler kurullarında görev aldı. TDV İslâm Ansiklopedisi’ne Balkanlar,
Romanya ve göçmenler gibi konularda maddeler yazdı. Wisconsin Üniversitesi
tarafından basılan “Ottoman Population”
adlı çalışması dünyada en çok ilgi gören eseridir.
Kemal Karpat, bir göçmen olarak, çalışmalarında, göçün
insanlar üzerindeki etkilerine yoğunlaştı ve bu dönemde bir de kitap hazırladı.
Ayrıca, bu çalışmalarının arkasında bir başka düşüncenin daha olduğunu
belirtiyor:
“Modern
anlamda Türk ulusunun oluşumu hakkındaki en güçlü görüş bu oluşumun
Cumhuriyetle başladığı düşüncesi. Ama ben, göçler sayesinde bu başlangıcın çok
daha derinlere, eskilere gittiğini, yani bugün meydana çıkmış olan bu toplumun,
çok değişik safhalardan geçerek bugünkü duruma geldiğini düşünüyordum. Bunu,
söylememin sebebi şudur: Çalışmalarım sırasında göçlerin insan üzerinde, şehir
üzerinde, toplum üzerinde vs nasıl etki yaptığını fiilen gördüm. Tarihte
olaylar birbirine bağlanarak gelişir. Bu dinamik ve çok yönlü, çok taraflı bir
anlayıştır. Yani işin içine; sosyoloji, ekonomi, din, vb değerler giriyor. Eğer
siz bir ideolojiye yahut da önceden kabul edilmiş bir fikre saplanırsanız ve
ille belirli bir olayı o kafanızdaki modele yerleştirmek isterseniz, netice
yanlış olur. Onun için mesele, bir dinamik yöntemle tarihin bugüne nasıl
bağlandığını anlamak ve anlatmak. Nihayet beni çok etkileyen ve belki de
hayatımda en önemli metot arayışına yol açan mesele, az gelişmişlik
meselesiydi.”
Karpat, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk yarısına da
tanıklık etmiş, Türkiye’nin geçirdiği gelişim süreçlerini tarihçi duyarlığıyla
hem içeriden hem de dışarıdan izlemiştir. Tarihçi kimliğinin yanı sıra siyasal ve sosyal bilim
alanlarında yaptığı çalışmalarla da dünyada tanınmaktadır. Kendisi dünyanın her
köşesine gitmiş, çeşitli üniversitelerde dersler vermiş, uluslararası saygın
kuruluşlarda bilimsel toplantı ve seminerlere katılmıştır. Düşünce dünyasında
derin izler bırakmış, eserleriyle bilimsel bir otorite olarak kabul edilmiştir.
Kemal Karpat; Amerika’daki Türk Araştırmaları Cemiyeti’nin
kurucusu üyesi ve başkanı, ayrıca Orta Asya Cemiyeti (ACAS)’nin kurucusudur.
Türk Araştırmaları Derneği ile Türk Araştırmaları Kurumu’nun başkanlıklarını da
yaptı. MESA-Ortadoğu Çalışmaları Derneği’nin kurucu üyelik ve başkanlık
görevlerinde bulundu. Romanya çalışmaları nedeniyle Romanya Bağımsızlık Madalyası
ve Bükreş Üniversitesi Dimitri Cantemir Madalyası’yla ödüllendirildi. Kendisine
Romanya Ovidius Üniversitesi ve Rusya Çuvaş Millî Üniversitesi tarafından onur
doktoraları verildi. Rusya Kazan Bilimler Akademisi onursal üyeliği, Wisconsin
Üniversitesi Hilldale Ödülü ve Türk Bilimler Akademisi Ödülünü aldı. 2005’te
TYB Üstün Hizmet Ödülü’ne lâyık görüldü. Türk Araştırmaları Derneği’nin başkanlığını
(1971-74) ve Orta Asya Çalışmaları Derneği’nin kurucu başkanlığı görevini
(1985-95) üstlendi. TBMM 2009 Onur Ödülü sahibi ve Türk Tarih Kurumu’nun onur
üyesidir.
Vefatı:
Prof. Dr. Kemal Karpat, 21 Şubat
2019 günü ABD'nin Wisconsin eyaletinde 96 yaşında hayatını kaybetti.
Türkiye'nin Chicago Başkonsolosu
Umut Acar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Kemal Karpat hoca çarşamba
akşamı 18.40 sularında, Madison'da hayatını kaybetti" dedi.
Tarih alanında çok sayıda makale
ve kitap kaleme alan Karpat'ın Wisconsin Hastanesinde tedavi gördüğü esnada
yaşamını yitirdiğini belirten Acar, Karpat'ın ölüm nedenin yaşına bağlı çoklu
organ yetmezliği olduğunu söyledi. Karpat'ın cenazesinin nakil işlemlerine
başlandığını ifade eden Acar, Karpat'ın 96. doğum gününü 15 Şubat'ta birlikte
kutladıklarını hatırlattı.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim
Kalın da sosyal paylaşım sitesi Twitter hesabından yaptığı açıklamada, tarihçi,
yazar Kemal Karpat'ın 96 yaşında hayatını kaybettiğini duyurdu. Kalın,
mesajında şu ifadeleri kullandı:
"İlim ve fikir dünyamızın
mümtaz şahsiyetlerinden Kemal Karpat Hoca, 96 yaşında Hakka yürüdü. Geride
yüzlerce eser, talebe ve hatıra bıraktı. Kendisine Allahtan rahmet diliyorum.
Hepimizin başı sağ olsun. Vasiyeti gereği cenazesi Türkiyede
defnedilecektir."
ESERLERİ:
Türkçe:
Türk Demokrasi Tarihi (1967), Gecekondu Üzerine (1973), Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm (1976), Osmanlı ve Dünya (2000), Osmanlı’da Hoşgörü (Yayına hazırlama,
2000), Ortadoğu’da Osmanlı Mirası ve
Ulusçuluk (2001), Osmanlı
Modernleşmesi (2002), Türkiye
ve Orta Asya (2003), Osmanlı
Nüfusu 1830-1914 (2003), Balkanlar’da
Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk (2004), İslâm’ın Siyasallaşması (2004), Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal
Konular, Osmanlı’da Değişim Modernleşme ve Ulusçuluk (2005), Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi
[1876-1980] (2005).
İngilizce: Turkey’s Politics: The
Transition to a Multi-Parti System (1959), Political Modernization in Japan and
Turkey (1964), Political and Social Thought in the Contemporary Middle East
(1968), The Middle East and North Africa (1969), An Inquiry into the Social
Foundations of Nationalism in the Ottoman State (1973), Social Change and
Politics in Turkey (1973), The Ottoman State and Its Place in World History (Ed.
1974), Turkey’s Foreign Policy in Transition (1975), Ottoman Population
1830-1914 Demographic and Social Characteristics (1985), Central Asian Survey (Ed.
1987), The Turks of Bulgaria: The Social-Political History of a Minority (1990),
Central Asian Survey (Ed. 1994), Foreign Policy of Turkey Recent Development (Ed.,
1994), Ottoman Past and Today’s Turkey (2000), The Politicization of Islam:
Reconstruction and Identitiy State Faith and Community in the Late Ottoman
State (2001).
KAYNAKÇA:
Osmanlı ve Dünya (Virgül, sayı: 33, Eylül 2000), Arif Gülderen / Osmanlı Nüfusu
1830-1914 (Virgül, sayı: 64, Temmuz-Ağustos 2003), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006),
TBMM Onur Ödülü Karpat’a (Sabah, 26 Haziran 2009), TBMM Onur Ödülü Karpat’a
verildi (Hürriyet, 26 Haziran 2009), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye
Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People
(2013), Tarihçi Kemal Karpat vefat etti (milliyet.com.tr, 21.02.2019).