Devlet adamı, nazır, hattat, besteci, şair
(D. 1839, Vefa / İstanbul – Ö. 18 Ocak 1899, İstanbul). Tarihe ve edebiyata ait
bazı eserleri ile tanınmış ve İkinci Abdülhamit zamanında Nazırlıkta bulunmuş
Osmanlı Vezirlerindendir. Sadrazam Çorlulu Ali Paşa soyundandır. Dedesi
Kazasker Ziya Bey, babası İstanbul defterdarlarından Mehmed Aziz Bey’dir.
Çorluluzâdelerin tek erkek çocuğu olduğu için yetişmesine özen gösterildi.
Bayezid Rüştiyesinde (ortaokul) ve Dârülmaarifte okudu, Şakir Efendi’den
Arapça, yabancı öğretmenlerden Fransızca öğrendi.
Memurluğa Meclis-i Vâlâ Mazbata Odasında
başladı, Sadaret Mektubî Kalemine girdi. 1867 yılında Âli Paşa ile Girit adasına gitti, çalışkanlılığı ve
düzenliliği ile paşanın güvenini kazanarak mühürdar oldu. Sultan Abdülhamid’in
tahta çıkışından sonra Bab-ı Âli’den ayrıldı. O sıralarda yeni açılmış olan
Şûra-yı Devlet (Danıştay) Tanzimat Dairesi Başkanı oldu. Aynı zamanda Bab-ı
Âli’deki memurlara devletler hukuku okuttu. Henüz otuz yaşında iken devletin
önemli kadrolarında görev aldı.
Âli Paşa’nın ölümünden sonra, Mahmud Nedim Paşa döneminde
görevinden uzaklaştırıldı. Yusuf Kâmil Paşa zamanında görevine geri dönerek
Paşa ile Mısır’a gitti, kırk iki yaşında kendisine Vezirlik rütbesi verildi.
Girit ve Sisam adasında çıkan karışıklıkları düzenlemek için görevlendirilerek
ikinci kez Girit’e gitti. Adadaki düzeni sağlayarak İstanbul’a döndü.
1887 yılında Maliye Nazırlığına getirildi, yedi ay sonra
azledildi. 1889’da Girit’e vali olarak üçüncü gidişi ve isyanın bastırılışı
sırasında, isyancıların suikastine uğrayarak başından kurşun yarası aldı. Bu
olay üzerine özel bir gemi ile İstanbul’a getirildi, bir daha adaya dönmedi.
1891’de Ticaret ve Nafıa Nazırı (Bayındırlık Bakanı) oldu, kısa
bir süre Bursa Valiliği yaptı. Halil Rıfat Paşa kabinesinde 1897’de son kez
Nafıa Nazırı oldu ve ölünceye kadar bu görevinde kaldı. Beşiktaş’taki Yahya
Efendi Türbesi Bahçesine gömüldü.
Mahmud Celâleddin Paşa iki kez evlendi. On sekiz yaşında iken
evlendiği ilk eşinden, daha sonra büyükelçi olan Salih Münir Paşa dünyaya
geldi. Aslen Kırımlı olan ve Fransa’da öğrenim görmüş ikinci eşi Leylâ
Hanım’dan altı erkek bir kız çocuğu oldu. Leyla Hanım 1922 yılında öldü.
Şemseddin Ziya Bey, Aziz Esenbel, Atıf Esenbel oğlu, eski büyükelçilerden Melih
Esenbel torunu, Ayşe Vildan Hanım ise kızıdır. Kendisinin nazik, duygulu,
yakışıklı, yoksullara yardım eden, antika meraklısı, zengin bir kütüphane
sahibi, kültürlü, tutuculuğu sevmeyen, dininin gereklerini yerine getiren, sanat
seven ve sanatkârları koruyan bir kişiliği vardı. Hat sanatı ile de uğraştı,
rik’a tarzı yazıda ustaydı.
Şiirlerinde
Celâl mahlasını kullandı. Mûsikîyi
ünlü müzisyen Dellâlzâde İsmail Efendi’den öğrendi, zamanla geniş bir repertuar
edindi. Bununla kalmayarak kişisel çalışmaları ile bilgisini ilerletti. Çağdaşı
olan Tanbûri Cemil Bey, Kemençeci Vasilâki, Lemi Atlı ve daha nice değerli
sanatkârı himaye etti, onlardan yararlandı. Sesi güzeldi ve temiz bir üslûpla
okurdu. Haftanın belli günlerinde konağı sanatkârlarla dolar, bir konservatuar
gibi çalışırdı. Türk müziği kadar olmasa bile, Batı müziği ile de uğraşmış ve
bu alanı da tanımaya çalışmıştı. XIX. yüzyılın yetiştirdiği önemli bir
şarkı bestecisidir. Şarkı formundaki eserlerinin güftesinin çoğu kendisinindir.
Bestecilikte Hacı Ârif Bey ile Şevki Bey’in etkileri, izleri sezilir. Şarkı
şeklinde yazdığı şiirleri, kendisinden başka bestekârlar tarafından da
bestelendi. En çok bilinen şarkısı “Fitneler Gizlenmiş
Mahmur Gönlüne” adlı eseridir.
ESERLERİ:
Mir’at-i Hakikat (tarih, 1893), Ravzatü’l-Kâmilîn (Şefiknâme’nin şerhi), Girit
Tarihi, Şiir ve Şarkılar (2 cilt). Mecmûa-i Eş’ârı adlı eseri
basılmadı.
KAYNAKÇA: İbrahim Alâettin Gövsa / Türk
Meşhurları Ansiklopedisi (1946), Vural Sözer / Müzik ve Müzisyenler
Ansiklopedisi (1964), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II (1972), Yurt
Ansiklopedisi (6. cilt, 1984), Mehmet Turan Yarar / Doruktan Doruğa - Güfte
Şairleri (1992), Sadun Aksüt / Türk Musikisinin 100 Bestekârı (1993), İbnülemin
Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. 1, 1999), İhsan Işık / Türkiye
Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) -
Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi
(2006, gen. 2. bas. 2007), Nuri Özcan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 27, 2003), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
