Asker,
siyaset ve devlet adamı (D. 1882, Köprülü (Veles) / Makedonya - Ö. 6 Haziran
1968, Ankara). Kurtuluş Savaşı’nın önde gelen komutanlarındandır. Tam adı Kâzım Fikri Özalp olup, süvari subayı
İsmail Nazmi Beyin oğludur. Üsküp Askerî Rüştiyesi (Ortaokulu) ile Manastır
Askerî İdadisi (Lisesi)’nde okudu. 1902’de Harp Okulu’nu, 1905’te
Harp Akademisi’ni kurmay yüzbaşı olarak bitirdi. İlk görev yeri olarak
Selanik’te Bölük Komutanlığı’na atandı. Burada görev yaparken İttihat ve
Terakki Cemiyeti’ne girdi. Selanik’te başkaldıran Bulgar çetecilerine
karşı savaştı; Serez’deki
Redif (yedek asker) Fırkası Kurmay Başkanlığı (1908) görevindeyken, 1909’da 31 Mart Ayaklanması (13
Nisan 2009)’nın bastırılması için İstanbul’a hareket eden birliğe katıldı.
Balkan
Savaşı’ndan sonra, İstanbul Merkez Komutan Yardımcılığına (1913) atandı ve
1914’te binbaşı oldu. Başarılarından dolayı da 1915’te yarbaylığa yükseltildi.
Van Seyyar Jandarma Alayı Komutanı iken (1914), Birinci Dünya Savaşı’na
katılarak Ruslara karşı savaştı. İran Azerbaycanı’ndaki Rus kuvvetleriyle
girdiği savaşlarda elde ettiği başarılardan dolayı 36. Fırka Komutanlığına
getirildi, 1917’de Albay oldu. Kafkasya’da düzenlenen harekâtlarda görev alarak
Batum’u işgal etti ve bu kuvvetlerle Kütayis’e kadar ilerledi.
Kazım
Bey, Kurtuluş Savaşı yıllarında Yunanlıların İzmir’i işgali döneminde Balıkesir
çevresinde Kuva-yı Milliye’yi örgütledi. Mondros Mütarekesi’nden
sonra Şarköy ve Balıkesir’de tümen komutanlığı yaptı. O günlerde Bergama’yı işgal eden Yunanlılara
karşı asker ve millî kuvvetlerle harekete geçti. 1919’da Kurtuluş
Savaşı başlayınca Heyet-i Temsiliye kararıyla İzmir Kuzey Cephesi komutanlığına
atandı; 1920’de Anzavur Ayaklanması’nı bastırdı.
Aynı
yıl Ertuğrul Grup Komutanlığı’na
atanmıştı. Ancak bu grubun kaldırılması üzerine Karesi
(Balıkesir) Milletvekili olarak Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi
(TBMM)’ne girdi. 1921’de olağanüstü yetkilerle donatıldığı Kocaeli Bölge
Komutanlığına atanarak, İzmit ile Adapazarı’nı düşmandan geri aldı. Emrine
verilen kolorduyla Sakarya Savaşı’na katıldı, gösterdiği başarı nedeniyle Eylül
1921’de rütbesi tümgeneralliğe yükseltildi. Aynı yılın sonunda kolordu komutanlığını
bırakan Kâzım Bey, Ocak 1922’de Milli Savunma Bakanlığı görevini üstlendi ve
korgeneral oldu.
Ardından,
TBMM tarafından İzmir Batı Cepheleri Komutanlığı’na atandı. Sakarya Savaşı’na
ve Büyük Taarruz’a katıldı. 1925’te
Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na seçilerek on yıl bu makamda bulundu. 1926’da
orgeneral olduktan sonra emekliye ayrıldı (1927). Fevzi Çakmak (1922), Rauf Orbay (1922-23), Fethi Okyar (1923) hükümetlerinde Milli Savunma Bakanı
olarak yer aldı. TBMM Başkanlığı
(1924-35), İsmet İnönü
ve Celal Bayar hükümetlerinde yeniden Milli Savunma Bakanlığı yaptı (1935-39). 1943’te CHP grup başkan vekilliğine getirildi. 14 Mayıs
1950 Genel Seçimlerinde Van’dan milletvekili seçildi ve 1954’te siyasi hayattan
çekildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki yerini 1920’den, siyasal yaşamdan
çekilene kadar aralıksız olarak korudu.
6
Haziran 1968’de Ankara’da öldü. Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları ve
Atatürk’ün silah arkadaşları için Atatürk Orman Çiftliği arazisinde oluşturulan
Devlet Mezarlığı’nda toprağa verildi. Kazım Fikri Özalp’in Kurtuluş Savaşı’na ilişkin anılarını
içeren “Milli
Mücadele” adlı iki ciltlik
anı kitabı ölümünden sonra basıldı (1971-1972).
ESERLERİ:
Milli
Mücadele (2 cilt, 1971-72),
Atatürk’ten Anılar (Teoman Özalp ile, 1998).
KAYNAK: İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları
(1946), Hakkı Devrim / Türkiye Ansiklopedisi 3 (1974), Türk ve
Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi (c. 8, 1985), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi
(c. 17, İ 1986), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve
Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, 2009).