Osmanlı tarihi profesörü (D.
1907, Ordu – Ö. 2 Haziran 1981, Ankara). İlköğrenimini Çarşamba’da tamamladı.
Daha sonra bir süre medreseye devam etti ve babasından hüsn-i hat dersleri
aldı. İstiklâl Savaşı sırasında ara verdiği öğrenimini Samsun, Erzurum ve
Trabzon öğretmen okullarında okuyup tamamlayarak 1929’da Aşkale’de bir köy
okulunda meslek hayatına başladı. 1936’ya kadar çeşitli yerlerde öğretmenlik
yaptıktan sonra Ankara Üniversitesi DTCF Hungaroloji Bölümüne girdi. Yan
disiplin olarak da Tarih Bölümünün Yeni ve Yakınçağlar dersleriyle Latince,
Fransızca ve Almanca derslerini takip etti. Hocası Laszio Rásonyi’nin
teşvikiyle yaz aylarında Macaristan’da Keszthely ve Debrecen yaz
üniversitelerine devam ederek sertifikalar aldı; Macar Millî Arşivinde staj
yaptı (1936-39). 1940’ta mezun oldu. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türkiyat Enstitüsünde açık bulunan tercüman yardımcılığı kadrosuna,
1942 Şubat’ında ise Tarih bölümünde asistanlığa getirildi. 1943’te Yeni ve
Yakınçağlar Kürsüsünde doçent olarak göreve başladı. 1955’te profesör oldu ve
Ortaçağ Kürsüsüne geçerek burada Osmanlı Devleti’nin kuruluş devri üzerine dersler verdi. 1961’de yeni kurulan Osmanlı Müesseseleri ve
Medeniyeti Tarihi Kürsüsünün başına getirildi. 1977’de yaş sınırından emekli
oluncaya kadar bu görevini sürdürdü. Zeki Velidi Togan’ın emekliliğe
ayrılmasından sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesindeki İslâm
Tetkikleri Enstitüsü müdürlüğü ile kürsü başkanlığını birlikte yürüttü.
Gökbilgin, yurtiçinde ve yurtdışında pek çok
kongre ve sempozyuma katıldı. İlmî faaliyetleri arasında özellikle arşiv
belgeleri üzerinde yaptığı çalışmalar dikkati çekti. Osmanlı Devletinin kuruluşundan
Türkiye Cumhuriyetine kadar uzanan geniş bir tarih dilimi içinde çok çeşitli
dersler verdi, kitap ve makaleler yazdı. Tarihin yanı sıra arşivcilik, Osmanlı
diplomatiği ve kütüphanecilikle de meşgul oldu. Ayn Ali Efendi’nin Kavânîn-i Âl-i Osmân der-Hulâsa-i Mezâmîn-i Defter-i Dîvân
adlı risalesinin tıpkıbasımına geniş bir giriş yazdı (1979). İlmî makaleleri;
Türk Tarih Kurumu Belleten’i başta olmak üzere Tarih Dergisi, Tarih
Enstitüsü Dergisi, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Vakıflar Dergisi, Oriente
Moderno ile Recueils de la Société Jean Bodin pour l’Histoire
Comparative des Institutions ve diğer bazı yabancı dergilerde yayımlandı. Bilgi,
Kemalizm, Tarih Dünyası, Tarih Hazinesi gibi aylık ve haftalık dergilerle Cumhuriyet,
Dünya, Ulus, Milliyet gibi günlük gazetelerde popüler yazılar
yazdı. Türk Tarih Kurumu üyesiydi.
ESERLERİ
(Araştırma-İnceleme):
XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı
Vakıflar-Mülkler-Mukataalar (1952), Rumeli’de Yürükler Tatarlar ve
Evlâd-ı Fâtihân (1957), Millî Mücadele Başlarken I-II (1959-1965),
Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış (1977),
Osmanlı İmparatorluğu Medeniyet Tarihi Çerçevesinde Osmanlı Paleografya ve
Diplomatik İlmi (1979).
HAKKINDA: Mahmut H.
Şakiroğlu / Büyük Bir Kaybımız: Prof. M. Tayyib Gökbilgin (1907-1981, Türk
Tarih Kurumu Belleten, c. 45 / 180, 1981, s. 551-572), Mihail Guboğlu / Prof.
Tayyib Gökbilgin Hakkında Anılarım ve Onun Eserlerinde Romen Ülkeleri (İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı: 2, 1982, s.
783-836), Mübahat S. Kütükoğlu / Prof. M. Tayyib Gökbilginin Ardından (İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı: 2, 1982, s.
1-24) - TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 14, 1996, s. 137-138), Özlem Ağırgan /
Dünden Bugüne Edirne İsimler Sözlüğü (2004).