Beki L. Bahar

Yazar, Şair

Doğum
16 Aralık, 1926
Ölüm
19 Ağustos, 2011
Eğitim
Ankara Maarif Koleji (TED Ankara Koleji)
Burç
Diğer İsimler
Beki Luiza Bahar

Şair ve yazar, Türkiye'nin İlk Musevi Kadın Tiyatro Yazarı  (D. 16 Aralık 1926, İstanbul – Ö. 19 Ağustos 2011, İstanbul). Tam adı Beki Luiza Bahar. Yahudi asıllı bir aileden olup, şair ve yazar Natan Malki’nin torunudur.

Alliance İlkokulunu bitirdikten sonra Beyoğlu Musevi Lisesi’nde başladığı ortaöğrenimini Ankara Maarif Koleji (TED Ankara Koleji)’nde tamamladı (1945). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde başladığı yükseköğrenimini sürdürmeyerek yarım bıraktı. Çalışmalarını ömrü boyunca İstanbul’da sürdürmüştür.

Gerek kişiliği, gerekse de ürettiği ve yazdığı edebî eserlerle Türkiye Yahudi toplumunun seçkin kişiliklerinden birisiydi.

 

Ailesi:

 

Jojo Yusaf Bahar (tüccar) ile evliliğinden Sara Bahar Filter (psikiyatrist), Rezzan Roza Özsarfati (kimya mühendisi), İzzet Bahar (yüksek elektronik mühendisi, tarihçi) adlarından üç çocuk annesiydi.

Annesi: Sara Morhayim (terzi), Babası: Jak Morhayim (tüccar), Anneannesi: Ester Benbiçaçi (Malki), Büyükbabası: Lia Benbiçaçi (celep), Babaannesi: Kadun Morhayim (Baruh), Dedesi: Eli Morhayim (erkek terzisi), Aneannesinin babası: Natan Malki (besteci, meddah, şair, ipek tüccarı)

 

Dostları:

 

Talat Halman (kültür tarihçisi, akademisyen, çevirmen, şair, Türkiye'nin ilk kültür bakanı), Recep Bilginer (şair, oyun yazarı, gazeteci), Güngör Dilmen (oyun yazarı), Nesrin Kazankaya (yönetmen, tiyatro oyuncusu, çevirmen, oyun yazarı, tiyatro eğitmeni), Enis Fosforoğlu (tiyatro ve sinema oyuncusu), Yıldız Kenter (tiyatro oyuncusu), Cihat Aşkın (keman virtüözü, akademisyen, besteci, Beki L. Bahar'ın Toledo'da Bir Kuyu ve Buse Sokağı adlı şiirlerini bestelemiştir), Habib Gerez (ressam), Cahide Tümerkan (yazar), Sevilay Saral (tiyatro yazarı), Nurşin Kavukçuoğlu (yazar, editör), Işık Gencer (yayıncı), Ferruh Gencer (yayıncı), Remzi İnanç (yazar, yayıncı), Fevzi Halıcı (yazar, editör), Robert Schild (tiyatro ve müzik eleştirmeni, düşünür), İzzet Bana (tiyatro yönetmeni), Ruzin Gerçin (ressam), Semra Güreli, Sevim Göle, Ayten Öztrak, Semra Dağlı, Nuran Bilgen, Suna Sağcı.

 

 Üyelikleri:

 

Türk Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği ile 500. Yıl Vakfı kurucu üyesi, İstanbul Göztepe Kültür Derneği üyesi, Uluslararası PEN Yazarlar Derneği’nin onur üyesiydi.

 

 

Vefatı:

 

Beki L. Bahar, 19 Ağustos 2011 Cuma günü İstanbul’da hayatını kaybetti. Neve Şalom Sinagogu’nda düzenlenen dini törenin ardında,  İstanbul Ulus’taki Aşkenaz Mezarlığında toprağa verilmiştir.

 

 

Ödülleri:

 

1995 - Donna Grasya Nasi ile Bakırköy Belediyesi Oyun Yazma Yarışmasında başarı ödülünü aldı.

 

Anısını Yaşatan Anı Levhası Projesi:

 

1492 yılında İspanya Kraliçesi İsabella ve Kral Ferdinand'ın Yahudi'leri din değiştirmeye veya ülkeyi terke mecbur eden kanunları sonucu, İspanya'yı terk etmek zorunda kalan Yahudi halkını Sultan II. Bayezıt (hükümdarlık süresi 1481-1512) Osmanlı İmparatorluğu'na davet etti. Büyük Göç adı da verilen bu göçün, 500. yılı nedeniyle, Beki L. Bahar 1992 yılında Ezan, Çan, Hazan olarak tanınan "Boğaz'da Ortaköy'de" adlı şiirini yazdı.

Son üç mısrası nedeniyle "Ezan, Çan, Hazan" olarak da bilinen bu şiir, aynı yıl Ortaköy İskele Meydanı'nda yapılan bir törende dönemin Belediye Başkanı tarafından okundu ve metal bir levhaya yazılarak, Ortaköy İskele Meydanı'ndaki vapur iskelesinin karşısına asıldı. Anı levhasındaki şiirin altındaki imza, Beki L. Bahar'ın orijinal imzasıdır.

Ezan, Çan, Hazan şiiri Ali Kocatepe tarafından bestelendi. 2006'da Dolmabahçe Sarayı'nın 150'inci yıl kutlamalarında TRT Gençlik Korosu eşliğinde, Ferhat Göçer ve Aysun Kocatepe tarafından seslendirildi. Milli Saraylar Daire Başkanlığı tarafından hazırlatılan Ezan, Çan, Hazan adlı CD Dolmabahçe Sarayı'ndaki baloda konuklara dağıtıldı.

Şiirin son üç mısrası olan sözcükler bazı belgesel filmler için başlık olarak da kullanıldı, konuşma dilinde ezan, çan ve hazanın birlikteliği deyim olarak kullanılır oldu.

 

Yazdığı Dergi ve Gazeteler:

 

İlk yazısı 1958 yılında Haftanın Sesi’nde, ilk şiiri 1959 yılında Varlık Yeni Şiirler Antolojisi’nde, ilk öyküsü 1964 yılında Çağdaş (Konya) dergisinde yayımlandı. Yazıları ile bir bölümü İbraniceye çevrilen şiirleri ve çeviri şiirleri 1959’dan itibaren Varlık Yeni Şiirler Antolojisi, Şalom gazetesi ile Tiryaki, Gelişim (İsrail), Eflatun dergilerinde yayımlandı. Ayrıca pek çok dergi ve gazetede deneme, araştırma, gezi notları ve şiirleri yer aldı.

“Ezan, Çan, Hazan”, “Toledo'da Bir Kuyu”, “Buse Sokağı” ve “O muydu?” isimli şiirleri bestelenmiştir.

Şalom Gazetesi, Eflatun, Tiryaki, İlgi, Konya Çağrı, Sanat Çevresi, Mimesis ve Göztepe dergilerinde, İsrail'de Türkçe yayımlanan Gelişim ve daha başka birçok yayında yazıları çıktı. Bu yazıların bir bölümü 2000 yılında Ne Kendi Tanır Ne de Söz Edeni Vardır adı ile derlendi ve Gözlem Yayınevi'nden yayımlandı. Bu kitapta anılar, gezi notları, tarih araştırmaları, tiyatro, kitap ve oyun tanıtımı yanı sıra, İngilizce ve Fransızca'dan yaptığı şiir çevirileri yer almaktadır.

Beki L. Bahar genellikle tarihî oyunlar yazmıştır. Oyunlarında, güçlü kadın karakterleri özel bir yer tutar.

 

Tiyatro Yaşamı

 

Beki L. Bahar, bir söyleşisinde tiyatro yaşamını şöyle özetler:

"Yazıya ne zaman başladım bilemem. Çok küçükken televizyon değil radyonun bile yaşamımıza girmediği, çocukların büyükleri eğlendirdiği yıllarda, aile veya komşu toplantılarında beni bir iskemle üstüne çıkarırlar, ben de şiir okur, bazen de bir şeyler uydurur okuma yazma bilmeden gazete bile okurdum. Hayal meyal hatırlar gibiyim. Ezbere yatkın, duyduklarına göre uydurma kabiliyeti olan bir çocuktum.

Onuncu sınıftayken, kendi de yazar olan bir edebiyat öğretmenimiz, yazmam gerektiği yolunda yüreklendirmişti beni. Ciddiye almamıştım.

1956 yılında ansızın babamı kaybetmem şok etkisi yaptı, yaşam ve ölüm konusunda düşünmeye iteledi. Bir karanlık dünyada isyan içinde sorularıma yanıt arıyordum. Ciddi ciddi şiire döktüm bireyin çaresizliğini. Bazen de kendimi tiye aldım mısralarda.

Şiirlerim ciddiye alınıp yayınlanırken, eşim tiyatro yazmamı önerdi. Annem babam, beni ağzımda biberonla Şehzadebaşı tiyatrolarına götürmüşlermiş. Ankara'da yaşadığımız sürece eşimle hiçbir oyunu kaçırmazdık. Eşimin nasihatini tuttum. Yazdığım ilk oyun Alabora, Ankara Devlet Tiyatrosu Yeni Sahne'de 1970'de oynandı. O zaman bu zaman tiyatro ve yazı üzerine çalışır dururum."

 

Sahnelenmiş Oyunları:

 

Alabora, Ankara Devlet Tiyatrosu, Yeni Sahne, 1970, Ankara

Balat'tan Bronx'a (Müzikli oyun), Dostluk yurdu, Göztepe Kültür Derneği, İstanbul

İkiyüzbininci Gece, Boğaziçi Üniversitesi Tiyatro Kulübü, 2010, İstanbul

 

Basılmamış Oyunları:

 

Sıradan Bir Şey (1984. Beki L. Bahar bu oyununu, Türkiye'de kadınların siyasi haklarını kazanmalarının 50. yılı olan 1984 yılında yazmıştır), Bir Bütün, Evlendik Mutluyuz, Erozyon, Sıradan Bir Şey.

 

KİTAPLARI:

 

Şiir: Yakamozlar (1963), Kişi Bunalımı + Dişi Bunalımı (1970), Doğada Düğün (1989), Koronas (Judeo-İspanyolca dilinde yazdığı şiirler, 2002), Sevdim Onu (2007),

Oyun: Ölümsüz Kullar - Pudu Hepa,1973. Bu oyun 1997 yılında Devlet Tiyatroları'nda oy birliği ile repertuara alınmış ama sahnelenmemiştir), Sıradan Bir Şey (1985), İkiyüzbininci Gece (1986), İkizler (1986), Doňa Gracia Naci (Fransızca, 1993, 1995; 2001; Yunus Emre Başarı Ödülü almıştır), Demokles'in Kılıcı (Flavius ile Damokles; The Sword of Damocles, 2004, 2007), Toplu Oyunları 1 Ölümsüz Kullar - Senyora - Alabora (2005).

Anı: Ordan Burdan / Altmış Yılın Ardından (1995).

Deneme: Ne Kendi Tanır Ne de Söz Edeni Vardır (2001).

Araştırma: Efsaneden Tarihe Ankara Yahudileri (2003), Bir Zamanlar Çıfıt Çarşısı (2010).

 

KAYNAKÇA: Metin And / Devlet Tiyatrosunun Mevsim Sonu (Ulus gazetesi, 29.5.1970), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Ayhan Hünalp / İlginç Bir Oyun: Donna Grasya Nasi (Çağrı dergisi, Ağustos 1994), Didem Eryar / "Beki Bahar: Seeing memories in her mirror" (Hürriyet Daily News, 10.11.1996), Sibel Almelek / "Kumların Örttüğü Yollar" (Şalom Gazetesi, 18.02.2002), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (c. I, 2001), Serkan Öztürk (Virgül, Sayı: 63, Haziran 2003), "Çan Hazan Ezan öksüz kaldı - Beki L. Bahar yaşama veda etti" (Şalom Gazetesi, 24 Ağustos 2011, Erişim 25.1.2012), Ali Kocatepe / "Çan, Ezan, Hazan" (Yeni Asır, 28 Ağustos 2011), "Beki Bahar'ın ardından" (mimesis-dergi.org, 25.1.2012), Sevilay Saral / "Beki L. Bahar Üzerine" (Mimesis Tiyatro Çeviri Araştırma Dergisi, Sayı 13, Ekim 2007, mimesis-dergi.org, erişim 25.1.2012), Beki L. Bahar (istanbulkadinmuzesi.org, 29.01.2019), Beki L. Bahar ile yahudi tiyatrosu hakkında röportaj (youtube.com, 02.02.2019).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BOĞAZ'DA ORTAKÖY'DE

BOĞAZ'DA ORTAKÖY'DE

 

Beki L. BAHAR

 

Bir ikilem

Bir kovalama

Bir kaçış

Bir göç

Bir akın...

 

Kimi ermiş muradına

Varmış Osmanlı'ya

Kimi sana bana kalmış

Denizler giz kuyusu

Yollar suskun.

 

Boğaz'da Ortaköy'de

Bir ikilem

Bir kovalama

Bir kaçış

Bir göç

Bir akın...

 

Kimi ermiş muradına

Varmış Osmanlı'ya

Kimi sana bana kalmış

Denizler giz kuyusu

Yollar suskun.

 

Boğaz'da bir yerde

Ortaköyde

Karaya basınca ayaklar

O an yere değmiş dudaklar

Kutsanmış toprak Yaratan adına

Gözlerde şükran Beyazıt Han'a

 

Bir ermiş ses duyulmuş,

Ezan.

Özgürlük yansıtmış haçın gölgesi

Çan!

Gönülden bir mezamire başlamış

Hazan.

Korku düğümü

Erinçte çözülmüş.

 

O zaman bu zaman

Yan yana

Üç beş adım arayla

Sevecen bakışır

Bu şehr-i İstanbul'da

Ezan,

Çan,

Hazan.

 

(Beki L. Bahar)

 

Beki L. Bahar’ın Şiirlerinden Örnekler:

Beki L. Bahar’ın Şiirlerinden Örnekler:

 

"…Yazmaktayım

Nefes alır gibi.

Kalem aşar bazen beni.

Dizelerim, anılarım,

Sahne özleyen oyunlarım

Zamanda bir kalıp buz

Kırılmasa çekiçle."

 

(Bir Kalıp Buz, 1998)

 

"Demokles kılıcı, ta kendisi

Atom, füze, roket, hidrojen

Söz senindir Diyojen..."

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör