Hekim, siyaset ve devlet adamı,
milletvekili, bakan (D. 24 Şubat 1885, Kırklareli – Ö. 1963, İstanbul). Babası
Mehmet Nuri Bey, annesi ise Seniyye Hanım’dır. Doğduğu dönem, Rumeli’nin günden güne kaybedildiği
yıllara rastlar. Bu durum onun hayatı bakışında büyük rol oynayacaktır. İlkokulu ve rüşdiye mektebini
doğduğu yer olan Kırklareli’de bitirdi. Edirne İdadisinden ve İstanbul
Tıbbiyesi’nden mezun olunca (1910) o dönemde Kırklareli’ne bağlı sonra
Bulgaristan sınırları içinde kalan Tırnovacık kasabasına atandı. Kısa sürede
halkın sevgisini kazanan Dr Mehmet Fuad, hükümet tabibi olarak burada önce
frengi salgınıyla mücadele etmek zorunda kalır.
1912 yılının Eylül’ünde Balkan
Harbi sebebiyle bölgedeki bir askeri hastaneye tayin olan Dr. Mehmet Fuad’ın bu
görevi askerliğine sayıldı. Harp sonrası 28 Ağustos 1913’te memleketi olan
Kırklareli Belediye Tabipliği’ne getirildi. Doktorluk mesleğini ifa ederken halkla
da sıcak ilişkiler kurdu, yeni bir balkan savaşı tehlikesine karşı Müdafaa-i
Milliye Kırkkilise Şubesi’nin kurulmasına öcülük edenler arasında yer aldı.
Mondros Mütarekesi’nden sonra, 1919’da Bolu Hükümet Tabipliği’ne atandı. Burada
da doktorluk mesleğinin gereği olarak halk ile yakın ilişkiler kurdu, halkın
sağlık sorunlarıyla ilgilenmesinin yanı sıra Bolu Musiki Cemiyeti’nin
kurulmasına öncülük etti. Bu dönemde Damat Ferit Hükümeti’ne karşı çıkarak Bolu
Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluşunu sağlayan çalışmalar yaptı.
Büyük Millet Meclisi kurulunca 1
Nisan 1920 tarihinde Dr. Mehmet Fuad Bolu vekili olarak seçildi.1922 yılında
Bolu milletvekili iken iki dönem Sıhhiye Vekaleti vekilliği ( Sağlık Bakanlığı
) görevlerini üstlendi. Bolu milletvekilliğinin son günleri onun meşhur Amerika
seyahatine rastlamıştır. 1923-1950 yılları arasında yapılan tüm milletvekili seçimlerine
Kırklareli’nden girdi ve kazandı.
Bu dönem onun vekilliğinin en
verimli; bugünkü manada sivil toplum kuruluşlarının ilk nüveleri sayılan
cemiyetçilik faaliyetlerinin en yoğun olduğu yıllar olacaktır. Milletvekilliği
döneminde pek çok kanun teklifi ve sual takriri (soru önergesi ) vermiş,
bunların arasında en
Himaye-i Etfal Cemiyeti ve çocuklar hakkında
verdiği kanun teklifleridir. Bir diğer önemli teklifi ile doğduğu şehrin
(Kırkkilise) adı Kırklareli olarak değiştirilmiştir. 17 Mart 1917 yılında
İstanbul’da kurulan Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Kırklareli Şubesi’ni kurdu.
Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin adı
daha sonra bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından değiştirilerek Çocuk
Esirgeme Kurumu oldu. Soyadı kanunuyla kendisine, eski Türk tarihinde
“Çocukların koruyucusu kutsal ruh” anlamına gelen “Umay” soyadı Mustafa Kemal Atatürk
tarafından verildi.
Bolu Milletvekilliğinin son
dönemlerine rastgelen 1923 yılında, Himaye-i Etfal Cemiyeti yararına yazışmalar
yapan Dr. Mehmed Fuad’ın çabaları sonucu, ABD’de kurulu olan Türk Tevaün
Cemiyeti’nce savaşta yetim kalan Türk çocuklaırnın vaziyetini anlatmak ve
yardım toplamak gayesi ile, TBMM’nin 21 Mart 1923 tarihindeki oturumunda 5 ay
süreyle Amerika gezisi için izinli sayılmasına karar verildi.
Beraberindekilerle 31 Mart 1923 günü vapurla Fransa’dan ABD’ye gitti. New York,
Detroit, Chicago, Philederphia gibi 19 ABD kentinde Türk Tevaün Cemiyeti
tarafından tertiplenen Himaye-i Etfal cemiyeti yararına gecelere katıldı. Bu
gecelerde 85.072 dolar yardım toplandı.
Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin (Çocuk
Esirgeme Kurumu) kurulmasına öncülük eden
Dr. Mehmet Fuad Umay’ın çeşitli gazetelerde ve dergilerde yayınlanmış
makaleleri bulunmaktadır. Özellikle Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin yayını olan
“Gürbüz Çocuk” dergisindeki yazıları önemlidir. Yazdığı kitaplardan ilki
Osmanlıca kaleme alınmış, daha sonra Latin harflerine çevrilen 1927 İstanbul
basımlı “Amerika’da Türkler ve
Gördüklerim” isimli kitabıdır. Diğer eseri ise parlamenter hayattan
ayrıldığı 1950 yılında Ankara’dan yayımladığı “Seçmenlerimle Başbaşa” isimli kitabıdır. Bu kitap 1920-1950
yıllarına ait milletvekilliği dönemlerini anlatan, bunu yaparken de seçmenine
zaman zaman hesap veren samimi br dille yazılmış bir siyasetname olma özelliği
taşır.
1914 yılında Mediha Hanım ile
yaptığı evliliğinden Mübeşşer ve Esin adında iki kız çocuğu; Turhan ve Tunç
isimli iki de erkek çocuğu bulunan, İstiklal madalyası sahibi Dr. Mehmet Fuad
Umay, 1963 yılında İstanbul’da vefat etti, Zincirlikuyu kabristanında toprağa
verildi.
KAYNAKÇA: Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (Cilt 23,
1968), Nazif Karaçam / Efsaneden Gerçeğe Kırklareli (1995), Veysi Akın /
Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuad Umay (2000), Orhan Suat / 90 Yılda
Krklareli'den Seçilen Parlamenterler Albümü, Devletin Şefkatli Elleri (www.trakyagezi.com,
15.4.2014).