Yaşar Nabi Nayır

Şair, yazar ve yayıncı (D. 25 Aralık 1908, Üsküp / Makedonya - Ö. 15 Mart 1981, İstanbul). Üsküp’te başladığı öğrenimini İstanbul’da tamamladı. Kadıköy’de Osman Gazi İlkokulu, Torosyan Ermeni Okulu, Üsküp İrfan Mektebi ve Üsküp Fransız Okulunda okudu. Galatasaray Lisesinin Ticaret ve Bankacılık Bölümünü (1929) bitirdi. Ziraat ve Merkez Bankaları, Hakimiyet-i Milliye (Ulus) gazetesi (1934-40), Türk Dil Kurumu (1940-43) ve Millî Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosunda (1943-46) çalıştı. 1933’te Nahit Sırrı Örik ve Sabri Esat Siyavuşgil ile birlikte Ankara’da çıkarmaya başladığı Varlık dergisini 1946’da İstanbul’a taşıdı ve Varlık Yayınevini kurdu. Varlık Yayınları arasında büyük çoğunluğu Batı düşüncesi ve edebiyatı çevirilerinden oluşan iki bin civarında kitap yayımladı. Ayrıca Cep Dergisi (1966-69) ve Varlık Yıllıklarını çıkardı. Yayın çalışmaları dolayısıyla kendisine Kültür Bakanlığı Büyük Hizmet Ödülü (1979) verildi. Ölümünden sonra anısına Yaşar Nabi Nayır Edebiyat Ödülü düzenlendi.

İlk şiirleri Servet-i Fünûn dergisinde (1920) çıkan Yaşar Nabi, daha sonra Cevdet Kudret, Vasfi Mahir, Salih Esat, Kenan Hulusi, Ziya Osman ve Muammer Lütfi ile Yedi Meşale (1928) adlı ortak şiir kitabını ve Meşale dergisini (1928, sekiz sayı) çıkardı. Yedi Meşale dışında diğer şiir ve yazılarını Servet-i Fünûn, Yeni Kitap, Hayat, Muhit, Çığır (1926-23) ve kendi çıkardığı Varlık (1933-81) dergilerinde yayımladı. Edebiyata şiirle başlamışsa da sonra diğer türlere yönelerek hikâye, roman, oyun ve makale türlerinde, Panait İstrati ve Balzac gibi Batı yazarlarından çevirileri dahil, altmışa yakın eser verdi.

“Şiirin konusu hayatın türlü kesimlerine inmiştir; ayrıntılarda bir genişleme vardır. Yaşar Nabi’deki konu genişliği yeni bir şiirin olanaklarına bitişmez. Düşünce şiiri ile izlenimci diye adlandırabileceğimiz bir şiir arasında kararsızdır. Serserinin, arabacının, madencinin, bekçinin, dilencinin, ateşçinin, balıkçının, lanetlinin şiirini yazmayı dener; gülen adamı, asılmış adamı, kürek mahkumunu, açları anlatır. Zamanında ‘sosyal şiir’ olarak anılmış bu yapıtları Yaşar Nabi’nin başka bir şiirinin şu mısrasındaki espridedir: ‘Haykır şairim, haykır ellerin kederini.” (Cemal Süreya)

ESERLERİ:

ŞİİR: Yedi Meşale (ortak, 1928), Kahraman (1929), Onar Mısra (1932, Mesafeler bölümü eklenerek iki kitabın yeni basımı Kahramanlar adıyla, 1970).

ROMAN: Bir Kadın Söylüyor (1931), Adem ve Havva (1932).

HİKÂYE: İnkilâp Çocukları (1933), Bu da Bir Hikâyedir (1935), Sevi Çıkmazı (1935).

OYUN: Mete (1933), İnkılâp Çocukları (1933), Beş Devir (1933), Köyün Namusu (1933), Radyofonik Öyküler (radyo oyunları, 1979).

İNCELEME-MAKALE: Balkanlar ve Türklük (1936), Edebiyatımızın Bugünkü Meseleleri (1937), Nereye Gidiyoruz (1948), Yıllar Boyunca (1959), Atatürkçülük Nedir? (1963), Atatürk Yolu (1966), Edebiyat Dünyamız (1971), Dost Mektupları (ölmüş yazarların mektupları, 1972), Değişen Dünyamız (1973), Çağımıza Ters Düşenler (1975).

DERLEME: Edebiyatçılarımız Konuşuyor (1976), Şiir Sanatı (ed. 3. bas., 1969; gen. bas. Salih Bolat 2004).

ÇEVİRİ: Monna Vanna (Maurica Maeterlinck’ten, 1930), Ariane’la Mavi Sakal (Maurica Maeterlinck’ten, 1945), Zadig ve Başka Hikâyeler (Voltaire’den, 1946).

HAKKINDA: Mehmet Seyda / Edebiyat Dostları (29 Yazarla Röportaj, 1970), Cemal Süreya / Şapkam Dolu Çiçekle (1976), Doğan Hızlan / Yaşar Nabi Nayır’ın Ardından (Gösteri, Nisan 1981), Yaşar Nabi’ye Saygı (1982), Adnan Binyazar / Yaşar Nabi’nin Büyüklüğü - Varlık 50 Yaşında (Ozanlar Yazarlar Kitaplar, 1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Emin Özdemir / Yaşar Nabi’nin Dilsel Söylemi (Varlık, Temmuz 2003).