Ferruh Bozbeyli

Hukukçu, Avukat, Yazar, Siyasetçi, Milletvekili, TBMM eski Başkanı, Demokrat Parti Eski Genel Başkanı, Yazar (D. 1927,  Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi - Ö. 28 Temmuz 2019,Ankara). Babasının memuriyeti nedeniyle ilk ve ortaokulu Islahiye ile İskenderun’da okudu. 1947’de Antakya Erkek Lisesi’ni, 1957 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi. Hukuk öğrenimi görmek için Kahramanmaraş’tan binbir serüvenle İstanbul’a ulaşan Bozbeyli’nin öğrencilik yılları ve büyük kentte var olabilme mücadelesi, bütün taşra gençliğinin çabalarına benzer. O gençlerden birisi olan Bozbeyli, okuyabilmek için Yeşilçam’da figüranlık, İETT’de gece bekçiliği yaptı.

Üniversitede dönemin büyük hocaları olan Abdülaziz Bekkine, M. Zahit Kotku, Nurettin Topçu ve Ali Fuat Başgil gibi adlar ile “Hareket” çevresinden, Necip Fazıl Kısakürek, Samiha Ayverdi ve Yücel Çakmaklı gibi sanatçılardan oluşan aydın bir çevreden ruhunu besleyerek yetişti. Kendi yaşına göre çok yüksekte olan insanlarla görüşüp sohbet eden Ferruh Bozbeyli, o dönemde okur-yazar takımından olan herkesi izliyordu. Kendisinde iz bırakan yazarlardan biri de Sabahattin Ali idi. Onun kitaplarında Anadolu insanının olduğunu, ıstırap olduğunu, şikâyet olduğunu ama çözümün de olduğunu görmüş. Kendisi bu yazarın çözüm önerilerine katılmamış olsa bile onun koyduğu tanıyı benimsemişti. 

Ferruh Bozbeyli fakülteyi bitirdikten sonra bir sure İstanbul’da avukatlık 1958-64) yaptı. Henüz otuz üç yaşındayken Yassıada’da Adnan Menderes ve arkadaşlarını savunan avukatlardan biri olarak Osman Turan’ın savunmasını üstlendi. Yassıada mahkemeleri, ona Adalet Partisi’nin, dolayısıyla aktif siyasetin içinde rol almanın yolunu açmıştı. 1961 yılında Adalet Partisi (AP)’ne girerek siyasette yer aldı ve aynı yıl yapılan genel seçimlerde İstanbul’dan milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. AP Meclis Grubu Başkanlığı (1961-62), Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkan Yardımcılığı (1962-65) yaptı. 1965 Genel Seçimlerinde, partisinin çoğunluğu sağlayarak iktidar olması üzerine TBMM Başkanlığına (1965-70) seçildi. Bu görevi 1967 ve 1969 Meclis Başkanlığı seçimlerinde de korudu (1965-1970).  

1970 yılında AP içinde genel başkan Süleyman Demirel’e karşı olan grubun içinde yer alarak, AP’den ve Meclis Baş­kanlığından ayrıldı. Partiden kopan arkadaşlarıyla birlikte kurduğu Demokra­tik Parti (DP)’nin genel başkanlığına getirildi (1971). AP’den pek farklı olmayan DP, özünde eski Demokratik Parti’nin siyasal mirasına sahip çıkmayı amaçlıyordu. Bozbeyli, iki yıl sonraki seçimlerde bu partiden yine İstanbul milletvekili seçilerek parlamentoya girdi (1973). Ancak Demokratik Parti, Mart 1975’te I. Milliyetçi Cephe Hükümeti’nin kuruluş görüşmeleri sırasında parçalanarak gücünü yitirdi. 1977 Genel Seçimlerinde milletvekili seçilemeyen Bozbeyli, önce DP Genel Başkanlığından, ardın­dan da etkin siyasal yaşamdan çekildi (1978). Sonraki yıllarda bir bankanın önce yönetim kurulu üye­si ve ardından yönetim başkanı oldu.

Aktif siyasette iken, siyaset ortamında bulunan İsmet İnönü, Celal Bayar, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk’ün iktidarlarına yakından tanıklık etti; üç ihtilal gördü. Tüm bu yaşananlar onda, “sağ düşünce” üzerinde fikrî mesaide bulunma imkânı verdi. Ona göre “sağ düşünce” bu topraklarda “sol düşünce”den önce vardır. En önemlisi, sağ düşüncenin millet vurgusuna sahip olmasıdır.

Ferruh Bozbeyli, politik görüşleri ile anılarını kitap olarak yazıp yayımladı. “Alaca Siyaset” adlı kitabında yakın tarihimizin, bir siyaset ustasının gözünden panoramasını çizdi. Bu kitapta ayrıca, siyasetimizin aksayan yönlerini cesur ve sempatik bir dille anlattı. Nehir söyleşi olarak anılarını anlattığı ve İhsan Dağı ile Fatih Uğur’un hazırladığı “Yalnız Demokrat” adı verilen kitap ise 2009’da yayımlandı. Bozbeyli’nin ayrıca, TBMM’de yaptığı konuşmalar da kitap olarak yayımlanmıştır.

Vefatı:

Ferruh Bozbeyli, 28 Temmuz 2019 Pazar günü Ankara’da vefat etti. Bozbeyli için ilk tören 29 Temmuz Pazartesi günü, Meclis Başkanı olarak TBMM’de yapıldı. Saygı duruşunun ardından Bozbeyli için dua edildi. Daha sonra Bozbeyli'nin Türk bayrağına sarılı naaşı, askerlerin omzunda top arabasına taşındı.

Törene, Bozbeyli'nin eşi Güngör Bozbeyli ve yakınlarının yanı sıra CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, eski TBMM başkanları Cemil Çiçek, İsmail Kahraman, Hikmet Çetin, Mustafa Kalemli ve Mehmet Sağlam, TBMM başkanvekilleri Süreyya Sadi Bilgiç ve Levent Gök, TBMM Milli Savunma Komisyonu Başkanı İsmet Yılmaz, TBMM İdare amirleri Hasan Turan ve Erkan Haberal, CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel, AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş, MHP Genel Sekreteri İsmet Büyükataman, AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Jülide Sarıeroğlu, bazı eski bakanlar, milletvekilleri ile yabancı misyon temsilcileri ve Meclis personeli katıldı.

Cenaze töreninde konuşan TBMM Başkan Vekili Süreyya Sadi Bilgiç, "Ölüm hayatın eşi. Hayat kadar ölüm de bir gerçek." dedi.

Meclisten bugüne kadar yüzlerce TBMM üyesini ebedi aleme yolcu ettiklerini, bugün de TBMM'nin eski başkanlarından Ferruh Bozbeyli'yi uğurlayacaklarını belirten Bilgiç, böylece "92 yıllık bir çınara, kıymetli bir büyüğe" karşı son vazifelerini yapacaklarını söyledi.

Bozbeyli'nin, gelecek yıl kuruluşunun 100. yılı kutlanacak TBMM'nin 10. Başkanı olarak seçilme bahtiyarlığına eriştiğini ifade eden Bilgiç, "Milletimizin yetiştirdiği kıymetli bir insan olan merhum Bozbeyli, Cumhuriyetimizin ve demokrasi tarihimizin en yakın tanıklarındandı." diye konuştu.

Ferruh Bozbeyli'nin, milletvekili olduktan sonra 1965'te TBMM Başkanlığı görevine seçildiğini ve 1970'e kadar 5 yıl süreyle bu görevi yürüttüğünü hatırlatan Bilgiç, şöyle devam etti:

"Ülkemizin istiklalini temin eden büyüklerimizi tanıma ve birlikte görev yapma ayrıcalığını yaşayan kişilerden olan merhum Bozbeyli, ülkemizin istikbalini temin etme sorumluluğunu üstlenen büyüklerimizle de yol ve dava arkadaşlığı yaptı. Siyasetin duayen isimlerinden olması sebebiyle danışılan ve tavsiyelerine ihtiyaç duyulan bir insandı. 27 Mayıs 1960 darbesi başta olmak üzere ülkemizdeki bütün darbelere ve darbe girişimlerine tanıklık etti. Henüz genç bir avukatken Prof. Dr. Osman Turan'ın, Yassıada mahkemelerinde avukatlığını üstlendi. Açık sözlü, kararlı, dürüst ve cesur bir siyasetçiydi. Demokrasi aşığıydı, milli iradeden başka hiçbir güce boyun eğmedi."

Bozbeyli'nin, 1970'te kurulan Demokratik Partinin Genel Başkanlığına getirildiğini söyleyen Bilgiç, "1977'ye kadar siyasete devam etti, o yıl yapılan seçimlerde TBMM üyeliğine seçilemedi. Dilimizde 'tadında bırakmak' diye bir söz vardır, merhum Bozbeyli de TBMM üyeliğine seçilemediği yıl siyaseti bıraktı. Devlet adamlığı ve örnek şahsiyetiyle her zaman saygı duyulan bir kişi olan merhum Bozbeyli'ye Allah'tan rahmet, yakınlarına, dostların ve sevenlerine baş sağlığı diliyorum." dedi.

Bozbeyli'nin aile yakını İdris Yamantürk de "Ferruh Bey, benim 70 yılı aşkın bir arkadaşım, kardeşim ve dostumdu." dedi.

Kendisini, Meclis Başkanı olduğu dönemde tebrik etmek için ziyaret ettiğini aktaran Yamantürk, Bozbeyli'nin çok güvenilir bir insan olduğunu söyledi.

 Askerler tarafından top arabasından cenaze aracına alınan Bozbeyli'nin naaşı, Cenazesi,  Ankara Ahmet Hamdi Akseki Camii’nde öğle namazını müteakip kılınan namazın ardından Devlet Mezarlığı’ndaki kabrine defnedildi.

ESERLERİ:

Tür­kiye’de Siyası Partilerin Ekonomik ve Sosyal Görüşleri (1969), Kalkınma ve Parlamentoda AP, Kalkınma ve Parlamentoda CHP, Kalkınma ve Parlamentoda Diğer Partiler, Türkiye Parti Programları (1970), Kalkınma ve Planlama (1970), Demokratik Sağ (1976), Birinci Cemre (siyasi anılar, 1977), Politika Sınavı (1980), Alaca Siyaset (2000), Siyasi Hikâyeler (2000).   

KAYNAKÇA: Yurt Ansiklopedisi (8.cilt, 1981), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi (c. 4, 1986), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), İhsan Dağı – Fatih Uğur  / Ferruh Bozbeyli: Yalnız Demokrat (2009), Eski Meclis Başkanı Bozbeyli için tören düzenlendi (aa.com.tr, 29.07.2019).