Şair ve yazar (D. 1 Eylül 1887/9, Kızıltaş / Yalta / Kırım
- Ö. 3 Nisan 1960, Suadiye / İstanbul). İlkokulu Kırım’da, ortaokul ve liseyi
İstanbul’da okudu. 1908’den sonra İstanbul’da arkadaşlarıyla Kırım Talebe
Cemiyetini kurarak, Kırım Türklerinin bağımsızlığı için çalıştı. Bu yüzden
zaman zaman koğuşturmaya uğradı. Millî konulardaki duyarlığını dile getiren
manzumeler yazdı. 1909’da Gizli Vatan Cemiyetini kuranlar arasında yer aldı.
1910’da Vefa İdadisini (lise) bitirdi. 1911’de Paris’e giderek hukuk
fakültesine devam etti. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine Kırım’a
döndü. Kırım’da yakın arkadaşlarıyla birlikte gizli bir teşkilat kurdu.
1917’de Rusya’da ihtilal başladığı zaman Beserabya
Cephesi’nde asker olan Cafer Seydahmet Kırımer, Odesa’ya geçti. Buradan temas
kurduğu Kırım’daki arkadaşlarından Çelebi Cihan’ın başmüftülüğe, kendisinin de
Vakıf İşleri Müdürlüğüne seçildiğini öğrendi. Seçim kanununu, kurulacak
cumhuriyetin anayasa taslağını hazırladı. Kerson’daki Kırımlı süvarileri
Kırım’a getirdi. Kurultay açıldıktan sonra Kırım Cumhuriyeti ilan edilince (9
Aralık 1917), Çelebi Cihan’ın başkanlığındaki hükümette Harbiye ve Hariciye
Bakanı oldu. Bolşeviklerle yapılan Alma Savaşları’ndaki yenilgi üzerine
Besarabya’daki Türk birliklerini Kırım’a getirmeye teşebbüs etti. Kırım’ın
Almanlar tarafından işgal edilmesi üzerine kurultay yeniden toplandı. Süleyman
Sulkiev’in kurduğu hükümette Hariciye Bakanı oldu. Almanlar Kırım’dan
çekildikten sonra Bolşeviklerin Kırım’ı yeniden işgali sırasında, Kırım
Meclisinin tam yetkili temsilcisi sıfatıyla Türkiye ve Avrupa’da bulundu.
1919 yılında Avrupa’dan Türkiye’ ye döndü. Bundan sonraki
hayatı, 1921-22 yıllarında Kırım’da bas gösteren açlığa mani olma ve yardım
sağlama, Rus mahkumu Türk ve Müslüman topluluklarının temsilcileriyle birlikte
kurduğu teşkilatlar vasıtasıyla davasını dünyaya anlatma, İkinci Dünya Savaşı
sırasında muhtelif sebeplerle Almanya ve Avrupa’nın diğer ülkelerinde bulunan
Kırımlı soydaşlarına, o günün şartları içerisinde yapılabilecek yardımları
yapmak, bu maksatla muhtelif hükümetlerle temas kurmak, kitap ve makale yazmak,
konferanslar vermek gibi Kırım ve Türk dünyasına hizmet etmekle geçti. Rus
emperyalizmi, esir milletler, Kırım Türklerinin meseleleri konularında çok
sayıda konferans verdi. Beyin kanamasından vefat etti.
ESERLERİ:
Yirminci Asırda Tatar Millet-i Mazlumesi (Şahap Nezihi takma adıyla, 1910-11), Unutulmaz
Gözyaşları (1918), La Crimeé Passe-Present, Revendications de Tatars de Cremee (Lozan,
1921), Krym (Varşova, 1930), Rus İnkılâbı (1930), Bazı Hatıralar
(1993), Gaspıralı İsmail Bey (1934), Mefkure ve Mefkûrenin
Ferd ve Cemiyet Hayatındaki Tesiri (1936), Rus Tarihinin İnkılaba
Bolşevizme ve Cihan İnkılabına Sürüklenmesi (1948), Sovyet Cehenneminde
Köylü ve İşçinin Durumu (1948), Mefkure ve Türkçülük (konferans ve
yazıları, der. İbrahim Otur, 1965), Unutulmaz Gözyaşları (1975), Rus
Yayılmacılığının Tarihi Kökenleri, Nurlu Kabirler (1992).
HAKKINDA: Cafer Seydahmet Kırımer / Gaspıralı İsmail Bey
(yay. haz. Ramazan Bakkal, 1996), Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası
(A. K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), Hüdavendigar Onur / Türk Sağı Sözlüğü
(2001).
