Siyaset ve devlet adamı,
fizikçi (D. 6 Haziran 1926, Ankara - Ö.
31
Ekim 2007, Houston / ABD). Türkiye’nin ilk
Başbakanı ve ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ile Mevhibe Hanımın oğlu,
gazeteci Metin Toker’in kayınbiraderi, politikacı Gülsüm Bilgehan’ın dayısıdır.
1943’te Ankara Gazi Lisesi’ni, 1947’de Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi
Fizik-Matematik Bölümü’nü bitirdi. Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
California Teknoloji Enstitüsü’nde (Caltech) fizik dalında yüksek lisans (1948)
ve doktora (1951) dereceleri aldı. Bir süre Princeton Üniversitesi’nde
araştırmalar yaptıktan sonra 1952’de Türkiye’ye döndü. Asistan olarak girdiği A.Ü.
Fen Fakültesi’nde 1955’te doçent oldu. 1957’de Sevinç (Sohtorik) İnönü’yle
evlendi. 1958-60 yılları arasında
gene Princeton Üniversitesi’nde ve Oak Ridge Princeton National Laboratory’de
konuk araştırmacı olarak bulundu.
Erdal İnönü, Türkiye’ye
döndüğünde, kuramsal fizik profesörü olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi
(ODTÜ)’ne girerek, Kuramsal Fizik Bölümü’nün başkanlığını (1960-64)
yaptı. Aynı üniversitede Fen ve
Edebiyat Fakültesi Dekanı (1965-68) oldu. 1968-69 yıllarında ABD’de
Princeton ve Colombia
üniversitelerinde konuk profesör
olarak dersler verdi. Ortadoğu
Teknik Üniversitesi Rektör Yardımcısı (1969)
ve ardından rektör (1970) oldu ve 12 Mart döneminde (1971) bu görevden ayrıldı.
Aynı üniversitede öğretim üyesi
olarak araştırmalar yaptı, öğretim üyeliği
görevini sürdürdü.
Erdal İnönü, 5
Haziran 1983’te öğretim üyeliği ve yöneticilik görevlerinden istifa ederek, 12
Eylül (1980) askeri darbesinden sonra kurulan Sosyal
Demokrasi Partisi (SODEP) içinde, kurucu genel başkan olarak yer aldı; ancak askeri konsey tarafından veto edildi. Kurucuları
eksik kaldığı için SODEP 1983 genel seçimlerine katılamadı.
Kuruluşu sonradan tamamlanan SODEP’in,
Aralık 1983’te genel başkanlığına yeniden Erdal İnönü getirildi.
İnönü, Sosyal
Demokrasi Partisi’nin Halkçı Parti (HP) ile birleşmesinde
yapıcı bir rol oynadı ve iki partinin birleşmesiyle oluşan Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP)’nin Genel Başkanlığını yürüttü ve partinin yapılan ilk genel kurulunda Halkçı Parti Genel Başkanlığını Aydın Güven Gürkan’a bıraktı. SHP’nin bundan sonra yapılan ilk olağan genel kurulunda Gürkan’ın yerine, yeniden bu partiye genel başkan seçildi. Aynı yıl içinde (1986)
yapılan ara seçimlerde İzmir’den milletvekili seçilerek
TBMM’ye girdi. Muhalefet partisi lideri olduğu 1987 genel seçimlerinden sonra da bu konumunu korudu. Haziran
1988’de İsmail Cem’e karşı ve Eylül 1990’daki olağanüstü kurultayda Deniz Baykal’a karşı yeniden genel başkanlığa
seçildi. Haziran 1991’deki kurultayda Deniz Baykal’a karşı
ikinci kez genel başkanlık seçimini kazandı. 1991’de kurulan DYP-SHP koalisyon hükümetinde başbakan
yardımcılığı yaptı. 2 Temmuz 1993 Sivas olayları ve Madımak otelinde otuz yedi
kişinin yakılması olayları sırasında Başbakan Vekiliydi. Bu olayları
önleyememekle yoğun eleştiriler almıştı.
Siyasi kişiliği
yanı sıra ünlü bilim adamlarımızdan biri olarak da tanınan Prof. Dr. Erdal İnönü,
1973 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK)’nun Bilim
Ödülü’nü aldı. 1974’te altı ay kadar
Princeton Üniversitesi’nde konuk araştırmacı olarak çalıştı. 1975-82 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi Temel Bilimler Fakültesi
Dekanlığına getirildi. 1982’de TÜBİTAK’ın
İstanbul’da kurduğu Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne atandı. TÜBİTAK
Bilim Kurulu, Atom Enerjisi Komisyonu,
UNESCO Yürütme Kurulu üyelikleri ve Türk Fizik Derneği Başkanlığı
görevinde bulundu.
Erdal İnönü’nün
fizik alanında önemli çalışmaları vardır. Uluslararası bilim dergilerinde de
yer alan araştırmalarının en önemlisi, 1951’de Macar asıllı ABD'li atom
fizikçisi Eugene Wigner ile Princeton Üniversitesi’nde ortak yaptığı
çalışmadır. “Grupların İndirgenmesi ve
Gösterimi Üstüne” adlı bu çalışma gruplar kuramında genel bir yöntem
niteliği kazanarak, matematiksel fiziğin temel yöntemleri arasına girmiştir. “İnönü-Wigner Grup İndirgenmesi” adıyla
bilinen çalışması, çağdaş matematiksel fiziğin temel kavramlarından biri kabul
edilir.
Erdal İnönü, 2002’den tedavisi başlayana kadar Sabancı Üniversitesi ve TÜBİTAK Feza Gürsey Enstitüsü’nde görev yaptı. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu’nun kuruluşuna katkıda bulundu ve TÜBİTAK Temel Araştırmalar Enstitüsü’nde kurucu müdürlük görevini yürüttü. 2004 yılında, fizik ve matematik alanlarında Nobel’den sonraki en önemli ödül olan Wigner Madalyası’nı alan İnönü, bu ödülü Feza Gürsey’den sonra alan ikinci Türk bilim adamı oldu. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki bilimsel çalışmaları ile bilinir. Sosyalist enternasyonal üyesiydi ve tartışmalara organizasyon başkan yardımcısı olarak katılıyordu.
Nisan 2006 yılında kan kanseri tanısı konulan Erdal İnönü, Amerika Birleşik Devletleri’nde bir süre tedavi gördü. Başarılı geçen ilk tedavinin ardından Türkiye’ye döndü, ancak bu kez kanser hastalığına bağlı zatürree tanısı ile 20 Ağustos 2007 tarihinde yeniden hastaneye kaldırıldı. Tetkikler sonucunda, ilk tedavi döneminde kontrol altına alınan lösemi hastalığının tekrar ortaya çıktığı belirlendi ve yine ABD’ye götürüldü. İnönü, 31 Ekim 2007 günü kan kanseri tedavisi gördüğü hastanede, 81 yaşında yaşamını yitirdi. Cenazesi 2 Kasım Cuma günü akşam saatlerinde Türk Hava Yolları’nın uçağıyla Ankara’ya getirildi. İnönü’nün cenazesi, yapılan devlet töreninin ardından, İstanbul’a götürülerek 4 Kasım’da Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Esprili, alçakgönüllü kişiliği ile bilinir, günlük yaşantısında halkın arasına karışmaktan çekinmezdi. Omuzlara alınmaktan gösterişten hoşlanmaz, omuzlara alınmak istendiğinde “İnönü Yatışı” adı verilen hareketle boylu boyunca sırt üstü yere uzanarak buna engel olurdu. Sigaradan hiç hoşlanmazdı. TBMM’ye zaman zaman yürüyerek ve korumasız gederdi.
ESERLERİ:
BİLİM: 1923-1966 Döneminde Fizik Dalındaki Araştırmalara Türkiye’nin Katkısını Gösteren Bir Bibliyografya ve Bazı Gözlemler (1971), 1923-1966 Dönemi Matematik Araştırmaları Bibliyografyası ve Bazı Gözlemler (1973), Group Theoretical Methods in Physics (Meral Serdaroğlu ile, 1983).
DİĞER: Mehmet Nadir Bir Eğitim ve Bilim Öncüsü (1997), Anılar ve Düşünceler 1. Cilt (1996), Anılar ve Düşünceler 2. Cilt (1998), Anılar ve Düşünceler 3. Cilt (2001), Kurultay Konuşmaları (1998), Fikirler ve Eylemler Tarih (1999), Bilim ve Siyaset Üzerine Konuşmalar (1999), Bilim Konuşmaları (2001), Üçyüz Yıllık Gecikme Tarih, Kültür, Bilim ve Siyaset Üzerine Konuşmalar (2002), Bilimsel Devrim ve Stratejik Anlamı (2003).
KAYNAK: Büyük
Larousse Sözlük ve Ansiklopedi (c. 11, 1986), Erdal İnönü’yü Kaybettik (Vatan,
31 Ekim 2007), Şükran Soner / Çağdaş Bir İnsanın
Gözlemleri (Cumhuriyet Kitap, 30 Temmuz 1998), Vitrindekiler (Cumhuriyet Kitap,
24 Eylül 1998), Alev Coşkun / Kitapları ve Yazarlığı ile Erdal İnönü
(Cumhuriyet Kitap, 13 Mayıs 1999), Ümit Aslanbay / 2. İnönü Hikâyeleri, Şamil
Tayyar / İnönü Başarı Şansını Ölçtü (Sabah 15 Mayıs 2001), Aslı Örnek / Üçyüz
Yıllık Gecikme (Radikal Kitap, 22 kim 2002), İhsan Işık / Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009).