Feraizcizâde Mehmed Şakir

Oyun Yazarı, Yazar

Doğum
Ölüm
09 Eylül, 1911
-

Oyun yazarı (D. 1853, Bursa - Ö. 9 Eylül 1911). Özel öğrenim görerek yetişti. Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. Henüz onbeş yaşında iken Bursa vilayeti Mektubî Kaleminde memurluğa başladı (1867). 1870’te aynı kalemde mümeyyiz oldu. Hüdavendigâr gazete ve matbaası müdürlüğü (1872-98) ve Bursa Mülkiye İdadisinde edebiyat ve ahlâk öğretmenliği (1892-97) yaptı. 1883’te kurduğu özel basımevi Nilüfer (Bursa’nın ilk dergisi, 1885-91, 60 sayı) ve Gündoğdu (1894) dergilerini çıkardı. Ahmet Vefik Paşa’nın Bursa valiliği (1892-97) sırasında sürdürdüğü tiyatro çalışmalarına yardımcı oldu. Bursa’daki Fasulyaciyan Kumpanyası oyuncularına Türkçe diksiyon ve edebiyat dersleri verdi. Kırklareli Tahrirat Müdürlüğünde (1902-11) görev yaptı. 1911’de Niğde’ye atanınca görevinden ayrılıp Bursa’ya döndü ve aynı yıl kalp durması yüzünden öldü.

Dergilerde çıkan yazılarında Batı ve Doğu kültürleri arasında bir denge kurmaya çabaladığı görüldü. Diğer Tanzimat yazarları gibi İslâm ve Batı kültürü arasında bir denge gözetti. Yazı çalışmalarını dil ve tiyatro üzerine topladı. Türkçenin sadeleşmesi ve yabancı sözcüklerden arınması idealine bağlandı.

Ahmet Vefik Paşa’nın adaptasyon çalışmalarından etkilenerek altı tane oyun yazdı. Oyun yazarlığı, bazı edebiyat ve tiyatro tarihçi ve eleştirmenleri tarafından “bir Türk Molière’i” (Cevdet Kudret, Behçet Necatigil), “Duru Türkçe yazmış bir Tanzimat Molière’i” (Metin And) nitelemeleriyle övgüye değer bulundu. Eleştirmenler övgülerini, Feraizcizâde’nin oyun tekniğinde gösterdiği ustalık kadar kullandığı dille Türkçeyi sadeleştirme çabalarına yaptığı katkıya dayandırdılar.

“Olayların örülüşünde, karakterlerin canlandırılışında ve kendi çağının töre ve düşüncelerinin verilişinde üstün bir başarı gösteren yazar, konuşma dilini bütün incelikleriyle kullanmıştır. (…)

“Feraizcizâde, Batıdan alınan çerçeve içinde kendi töre ve düşüncelerimizi vermek; karagöz ve ortaoyunu gibi geleneksel oyunlarımızın öge ve yöntemlerini de bu çerçeve içinde yeni koşullara göre yeniden değerlendirmek bakımından, ulusal tiyatromuzun Şinasi’den sonra en önemli sanatçısı ve gerçek öncüsüdür.” (Cevdet Kudret)

ESERLERİ (Güldürücü Manzaralar adı altında mizah):  İnatçı Yahud Çöpçatan (1883), İcab-ı Gurur yahud İnkılab-ı Muhabbet (1885), Evhâmî (1886, latin harfleriyle C. Kudret tarafından, 1974), Kırk Yalan Köse (1886, Yalan Tükendi ile yeni basımı, yay.haz. Nevin Önberk, 1979), Yalan Tükendi (1886), Teehhül Yahud İlk Gözağrısı (1886), İlk Göz Ağrısı Eski Türk Oyunları-5 (2002).

Ferâizcizâde’nin Perseng / Sarf-ı Lisân-ı Âdemî, Şükûfe-Nisar-ı Zeban-ı Umumî ve Osmanî adlı el yazısı sözlüğü Millet Kütüphanesinde (Nu. 128) ve TDK kitaplığında bulunmaktadır. İngilizlerin Kutb-ı Şimaliye Seyahat-ı Fevkaladeleri adlı eseri ise bulunamamıştır.

HAKKINDA: Tahir Alangu / Feraizcizade Şakir Efendi (Türk Dili, c. 2, sayı: 16, 1953), Niyazi Akı / XIX. Yüzyılda Türk Tiyatrosu Tarihi (1963), M.N. Özön – B. Dürder / Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi (1967), Metin And / Duru Türkçe Yazmış Bir Tanzimat Molière’i (Türk Dili, sayı: 228, 1970) – Feraizcizade M. Şakir ve Tiyatrosu (Türk Tiyatrosu, sayı: 41, 1971) – Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1972, s. 262, 327-332), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II (1972), Cevdet Kudret / Bir Türk Molière’i: Ferâizci-zâde Mehmet Şakir (Devlet Tiyatrosu, sayı: 56, 1973) - Ulusal Tiyatromuzun Öncüsü: Ferâizcizâde Mehmet Şakir (Devlet Tiyatrosu, sayı: 65, 1977) - Edebiyat Kapısı (1997, s. 461-473), Nurettin Albayrak / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 12, 1995), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), İlk Göz Ağrısı Eski Türk Oyunları-5 (Cumhuriyet Kitap, 31.10.2002). 

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör