Mehmet Başaran

Şair ve yazar (D. 1926, Ceylan köyü / Lüleburgaz / Kırklareli – 28 Haziran 2015, İstanbul). İlkokulun üç sınıfını köyünde, diğer kısmını ise Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda bitirdi. Kepirtepe ve Hasanoğlan Köy Enstitülerinde orta ve yüksek öğrenimini tamamladıktan sonra 1946’dan itibaren çeşitli köy enstitülerinde öğretmenlik, gezici başöğretmenlik, 1960’tan sonra İstanbul’daki ortaokul ve liselerde Türkçe öğretmenliği yaptı. İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü sicil bölümü memurluğu ve Folklor Bölümünde Eflatun Cem Güney’e yardımcılık (1956-60) görevlerinde bulundu. 27 Mayıs 1960’tan sonra ortaöğretime geçti. 1979’da isteğiyle emekliye ayrıldı. Çeşitli dönemlerde yurt dışına çıkması engellendi, ancak Berlin Senatosunun çağrısı üzerine yurt dışına çıkabildi (1982). 12 Eylül döneminde iki çocuk kitabı için dava açıldı, zamanaşımı nedeniyle dava düştü. Ayrıca Ceylanköy Davası’nda on bir ay yargılandı, aklandı. Köy Enstitüsü kökenli yazarların tanınmışlarındandır. TÖS, TYS Yönetim Kurulu üyeliklerinde bulundu. TÖS’ün kuruluş çalışmalarına katıldı, Marmara Bölgesi temsilciliğinde bulundu.

Başaran’ın ilk şiiri Balıkesir’de yayımlanan Türk Dili gazetesinde (20 Ekim 1943)  çıkmıştı. Diğer şiir ve hikâyeleri, Köy Enstitüleri dergisinden (1945) başlayarak Yücel, Varlık, Ülkü, Yeditepe, İmece, Yansıma, Yeni Dergi, Demet, Ufuklar, Yeni Ufuklar, Pazar Postası, Kaynak, Küçük Dergi, Yaprak, Yelken, İmece, Papirüs, Türk Dili, Somut, Milliyet Sanat, Adam Sanat, Karşı, Dünya Kitap, Gösteri, Yazko-Edebiyat gibi dergilerde yer aldı. 1960’tan sonra Eyuboğlu’nun başkanlığında Tonguç’a Kitap’ı hazırladılar ve İmece dergisini çıkardılar. Üç buçuk yıl Yurt Ansiklopedisi’nde çalıştı. Elif Diye Bir Türkü adlı hikâyesiyle TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışmasında başarı ödülünü, Ayarlanmak adlı hikâyesiyle 1974 Sabahattin Ali Hikâye Yarışması ikinciliğini, Mehmetçik Mehmet adlı romanıyla da 1979 Orhan Kemal Roman Armağanını kazandı.

“Köy Enstitülü Yazar Kuşağı”nın öncü ustalarından Mehmet Başaran, 28 Haziran 2015 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Kuşak içinde şairliğiyle bilinen Başaran; deneme, öykü ve romanlarıyla da toplumcu edebiyatın ana damar yazarlarından biriydi.

Türkiye Yazarlar Sendikası üyesi olan ve bir süre yönetim kurulunda da görev alan Başaran, 29 Haziran 2015 Pazartesi günü Karacaahmet Şakirin Camisi’nde kılınan öğle namazından sonra Lüleburgaz’a götürülerek, Ceylanköy’de toprağa verildi.

“Başaran, öykülerinde toplumsal gerçeklerin içinde köy insanının dünyasını, duyguları, düşünceleri, gelenekleriyle var olma kavgası verişini işliyor.” (Atilla Özkırımlı)

“Ulusal gücün simgesi olan savaşçılardandır. Halkın nabzını tutup, ‘çağla kokan sözcüklerle’ yaşamı güzelleştirme uğraşı verir sürekli. Yaşamın kirlenmesini önlemeye çalışır. ‘Pir Sultan Ölür Ölür Dirilir’  kitabı, zengin ve örnek alınacak bir yaşam öyküsü sunuyor bize.” (Hasan Akarsu)

“Başaran Usta, benim için öncelikle doğanın sesidir. Bencileyin doğaya uzak doğup büyümüşlere bir kır soluğu, bir başak serinliği taşır durmadan.” (Kemal Özer)

”Başaran şiirinde, öne çıkan belirgin bir biçim kaygısı yoktur. Biçimi daha çok şiirin içeriği belirler. Yapıtının genelinde çok farklı biçim örnekleri var. Dizelerin uzunluk ya da kısalığı; yalın, doğal söylemin gerektirdiği boyutta. Dize, sözcük kırma gibi uygulamalara rastlanmıyor... Dil en önemli, öncelikli iletişim aracı. Başaran şiiri, dilin bu özelliğinin ayırdında. Bu nedenle dizelerini, bireyi olduğu toplumun diliyle kurgulayarak; şiirinin, okurun uzağına düşmemesine özen gösteriyor Başaran.” (Bedrettin Aykın)

ESERLERİ:

ŞİİR: Ahlat Ağacı (1953), Karşılama (1958), Nisan Haritası (1960), Kocakent (1963), Pıtraklı Memleket (1969), Gök Ekin (1975), Meşe Seli (1982), Günler Tuz Rengi (1986), Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990), Eylülün Kızgın Soluğu (1996), Koca Bir Troya Dünya (1997), Pir Sultan Ölür Ölür Dirilir (2002).

HİKÂYE-ANI: Çarığımı Yitirdiğim Tarla (köy notları, 1955), Aç Harmanı (1962), Zeytin Ülkesi (1964, yeni bas. Yüreğin Sesi - Zeytin Ülkesi adıyla, 1983), Sürgünler (1970), Elif Diye Bir Türkü (1976), Dilsiz Oyunu (1982), Yasaklı (1987), Hoşçakal Dünya (1990), Giz Kokan Suskunluk (1991), Kalın Mavi Bir Ses (1992).

ROMAN: Mehmetçik Mehmet (1979).

MASAL: Kuş Dili (1968), Akça Kız (1970), Aç Kapıyı Bezirgan Başı (1974), Evvel Evvelken (1974), Yağmur Gelini (1974), Boyalı Irmak (1979), Armutlu Tarla (1979), Söğütler Ses Verince (1981), Çiçeklerin Dili (1992), Güneşin Türküsü (1992), Keloğlan (2004).

EĞİTİM ÜZERİNE: Tonguç Yolu (denemeler, 1974), Sabahattin Eyüboğlu ve Köy Enstitüleri (1990), Özgürleşme Eğilimleri ve Köy Enstitüleri (1990), Aydınlanma Yolunda Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz (1993), Devrimci Eğitim - Köy Enstitüleri (1999).

KAYNAKÇA: Memet Fuat (Yeditepe, 15.3.1954), Oktay Akbal (Vatan Sanat Eki, 7.2.1954), Mehmet Kaplan / Cumhuriyet Devri Türk Şiiri (1973, s. 488-491), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), İmece / Kırkıncı Sanat Yılı Özel Sayısı (26.12.1993), Damla / 40. Sanat Yılı Özel Sayısı (7.5.1993), Dünya Kitap (Özel sayı ve ayrıntılı kaynakça, Nisan 1996), Mehmet Cimi / O Yıllar Dile Gelse (1997), Bedrettin Aykın / Başaran’ın dünyayı kucaklayan türküsü (Cumhuriyet Kitap, 2 .7.1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Hasan Akarsu / Pir Sultan Abdal Dirilir (Cumhuriyet Kitap, 20.6.2002), İbrahim Oluklu / Seni Yazarak (Balıkesir, 2003), Tanzimattan Günümüze Türk Şiiri Antolojisi (2002), Hasan Akarsu / Şiirler-Den / İzler (2004), Berfin Bahar-Özel Bölüm (Eylül 2004).